Een amendement is een voorstel voor het wijzigen van een voorliggend besluit. In beginsel is het de meest eenvoudigste van alle raadsinstrumenten. Maar het goed gebruiken ervan kan best technisch worden.
Wanneer een volksvertegenwoordigend orgaan een besluit neemt, is dat schriftelijk uitgewerkt. Bij de gemeenteraad wordt dit het raadsbesluit of het raadsvoorstel genoemd. Hierin staat de informatie over het besluit zelf, zoals de (financiële) onderbouwing en wat het besluit uiteindelijk op moet leveren. Ook kan er staan hóe het besluit moet worden uitgevoerd, met welke partners wordt samengewerkt of wanneer het beleid ‘af’ moet zijn.
Raadsleden hebben het recht om een voorstel te doen zo’n besluit aan te passen. Zo’n aanpassingsvoorstel wordt een amendement genoemd, een Frans leenwoord wat letterlijk ‘wijzigingsvoorstel’ betekent. Het recht van amendement, zoals het dan heet, staat in artikel 147b van de Gemeentewet. ‘Een lid van de raad kan een voorstel tot wijziging van een voor de vergadering van de raad geagendeerde ontwerp-verordening of ontwerp-beslissing indienen.’ Het recht is daarmee, anders dan bij bijvoorbeeld de motie, wettelijk verankerd. Met andere woorden: niemand kan een raadslid ontzeggen voor een voorliggend besluit een wijziging voor te stellen. Elk raadslid heeft het wettelijke recht.
Een amendement kan tekstueel zijn. Daarmee wordt een deel van de tekst geschrapt en al dan niet vervangen voor een andere tekst. Bijvoorbeeld omdat de raad het niet eens is met een doelstelling of omdat men doelgroepen voor voorgesteld beleid wil specificeren. Ook kan met een amendement tekst aan een voorstel worden toegevoegd, bijvoorbeeld wanneer de raad vindt dat bij woningen ook moet worden gedacht aan starters, terwijl deze groep eerst niet in het raadsvoorstel stonden genoemd.
Met een financieel amendement wijzigt de raad een bedragen in een voorstel. Zo kan een raad besluiten meer of minder krediet te verstrekken voor een plan, of besluiten dat de dekking voor een voorstel uit een andere begrotingspost moet komen. Bijvoorbeeld door huiswerkbegeleiding niet meer te voldoen uit het in begrotings gereserveerde geld voor Onderwijs, maar voortaan uit de begrotingspost Sociaal. Vooral bij begrotingsbehandelingen in het najaar komen deze financiele amendementen vaak voor.
In de regel wordt een amendement schriftgelijk ingediend. Meestal worden ze van te voren al naar andere raadsleden en zelfs het college gestuurd, om er over na te denken. In sommige gemeenten is het gebruikelijk om een amendementen net als bij een motie te voorzien van een onderbouwing. Dit is niet overal zo. In dat geval wordt de onderbouwing bijvoorbeeld mondeling in de commissie- of raadsvergadering gegeven. De griffier stelt meestal instructies of sjabloondocumenten op voor het indienen van amendementen.
Bij de behandeling van een amendement wordt het voorzien van een toelichting van het college, bijvoorbeeld of het gewijzigde voorstel realistisch of uitvoerbaar is. Raadsleden zullen vaak zelf al, bijvoorbeeld via de griffier, de uitvoerbaarheid van door hen voor te stellen wijzingen controleren.
Vaak laat het Reglement van Orde het ook toe om een amendement mondeling in te dienen. Dan gaat het bijvoorbeeld om kleine, tekstuele wijzigingen. Wanneer de voorzitter oordeelt dat de voorgestelde wijziging onduidelijk is, zal hij voorstellen de vergadering te schorsen zodat een amendement alsnog op schrift kan worden gesteld en dan worden voorgelegd.
Meestal heeft amendement betrekking op een raadsvoorstel. Maar een amendement kan ook op een motie worden ingediend. In dat geval wijzigt de tekst van de motie, die daarna op de gebruikelijke wijze in stemming wordt gebracht.
Nadat het is besproken, stemt de raad over de voorgestelde aanpassing. Wanneer de meerderheid het met het wijzigingsvoorstel eens is, is het amendement aangenomen. Het voorstel is daardoor gewijzigd, zodat het dan aangepaste voorstel daarna in stemming kan worden gebracht.
Wanneer een amendement op een raadsvoorstel wordt aangenomen, – en dat gewijzigde voorstel wordt aangenomen – is dit een juridisch geldend besluit. Anders dan een motie moet het college dit door de raad gewijzigde voorstel dus uitvoeren.