Spiegelbeeld vertel eens even

‘Wat heeft het college precies anders gedaan op de momenten dat het beter ging?’ Het is inmiddels al ruim in een tweede termijn wanneer Nathalie Rozendaal (Hart voor Horst aan de Maas) deze behoorlijk reflectieve vraag stelt. De raad van Horst aan de Maas bespreekt naast de gebruikelijke agenda ook een best kritisch rekenkamerrapport over de bestuurlijke samenwerking in de Limburgse gemeente. 

Vooral de kaderstellende rol van de raad komt niet uit de verf, al zijn er ook voorbeelden waar het wél lukte. ‘Wat doen wij als raadsleden anders als het beter gaat?’ mijmert Rozendaal. Zoals dat gaat met reflectieve vragen blijft een direct antwoord uit. Maar gek genoeg kreeg ze het al een agendapunt eerder.

Kort ervoor spreekt de raad over het werkbedrijf. Die gemeenschappelijke regeling wordt opgeheven; er moet dus in Horst aan de Maas een nieuwe organisatie komen die mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt een dagbesteding biedt. Over de contouren van die nieuwe organisatie zijn de fracties het wel eens. ‘De opzet sluit aan bij onze beleidslijnen,’ vindt Sjaak Jenniskens (Vur iedereen). ‘Over het overgrote deel wat in de contourennota staat zijn we het helemaal eens,’ meent raadslid Rozendaal. Het is de manier waarop die organisatie moet worden opgericht waar ze wél kritisch op is. 

‘Taken, bevoegdheden, rollen en sturing moeten nog worden ingevuld,’ zegt ze. Toch ligt er nu al een raadsbesluit voor een BV op te gaan richten. Daar zou de raad nu ook al bij uitspreken ‘geen wensen en bedenkingen’ ervoor mee te geven. Dat is Rozendaal te gortig. ‘Er zijn voorbeelden in het verleden waar de rol van de raad als opdrachtgever en eigenaar niet goed was geregeld.’ Samen met VVD, DOEN! en Perspectief dient ze een amendement in om passage over de ‘wensen en bedenkingen’ te schrappen. 

Nu komt de frase ‘wensen en bedenkingen’ niet uit de lucht vallen. De Gemeentewet verplicht een college zelfs de raad ernaar te vragen voordat het overgaat tot zoiets als een BV oprichten. Het is dus een formele stap, legt wethouder Roy Bouten uit. Het raadsvoorstel had ook kunnen aangeven dat de raad wél wensen en bedenkingen heeft. ‘Dan hadden we die vanavond genotuleerd,’ zegt Bouten. Maar dit is nu eenmaal makkelijker, vindt hij. De BV wordt toch niet voor januari opgericht. In november wil Bouten dan wel graag met de raad praten over de juridische structuur van de BV. Een toezegging dus, in plaats van dit amendement.

Na een schorsing stelt Rozendaal maar voor het hele beslispunt over de BV te schrappen. ‘Wij willen wel de regie behouden,’ vindt Ton Wismans (Perspectief). ‘We moeten extra scherp zijn op onze rol als raad,’ zegt Peter Lalieu (VVD).

Voor het amendement is niet eens een stemming nodig. De raad kiest voor formele borging, in plaats van erop vertrouwen dat afspraken nog achteraf kunnen worden gemaakt, zoals de wethouder het voorstelde. Daarmee regelt de raad precies wat in het rekenkamerrapport als verbeterpunt was opgenomen: het inrichten van het samenspel tussen raad en college én het organiseren van het opdrachtgeverschap van de raad. 

Wat de gemeentebestuurders dan anders doen als het wel goed gaat in Horst aan de Maas? Rozendaal krijgt al antwoord op haar twee reflectieve vragen voordat ze stelde: een raad die helder is over hoe hij z’n verantwoordelijkheid wenst in te richten, en een college dat een proces begint met een open vraag, in plaats van met een raadsvoorstel.

‘Misschien moeten we een casus nemen om te zien wat er gebeurde wanneer het goed ging,’ zal Rozendaal later bij de behandeling van het rekenkamerrapport nog zeggen. Nou. Ik weet er wel een.

Deze column verscheen op 15 september bij Binnenlands Bestuur.

‘We hebben vorig jaar natuurlijk al uitgebreid uitgelegd waarom we een uitbreiding van de varkenshouderij niet zien zitten,’ zegt Niels Folgers (D66). Ondanks dat werd er toen tóch een verklaring van geen bedenkingen afgegeven. De kwestie is nu de omgevingsvergunning, en in Raalte levert dit verzoek opnieuw een hele nieuwe discussie op.

Folgers ziet het nog steeds niet zitten. ‘De balans tussen mens en dier wordt ernstig verstoord,’ vindt hij. ‘Het zijn serieuze risico’s voor zoönose en andere ziekten,’ zegt ook Ralph Mulders (GroenLinks). Met een motie wil Folgers dat de gemeente intensieve veehouderij ontmoedigt, in ruil voor biologisch boeren. Door ietwat knullige omstandigheden kon hij de motie pas vanmiddag rondmailen. Hij werd zaterdag door vrienden ‘ontvoerd’ voor een bachelorfeest. ‘En zondag was ik te brak.’

‘Ik raad de heer Folgers aan met de motie bij de supermarkt te gaan staan,’ reageert Jan Schokker (Lokaal Belang). Voorlopig is er nog te veel vraag naar niet-biologisch vlees. ‘Maar vijf procent van de consument koopt biologisch,’ weet hij. ‘Om ondernemers te dwingen producten te produceren waar geen vraag naar is, lijkt me niet reëel.’ Schokker ziet juist voordelen. ‘U ziet hier een voorbeeld van zon op dak.’ Met zonnepanelen wordt het bedrijf zelfs energieneutraal, legt hij uit.

‘Plat gezegd gaat het erom of we het goed vinden dat er twee schuren bij komen,’ vindt Jeroen Neimeijer (CDA). ‘De gemeente gaat niet over de ammoniakuitstoot en fijnstof.’ Die vergunning geeft de provincie af. ‘Al is emissie voor ons wel een belangrijke afweging,’ zegt hij. Door de uitbreiding verhuizen varkens naar Raalte, en neemt het aantal elders af. ‘Deze locatie levert een flinke verbetering van stikstofdepositie op.’ Vooral in andere gemeenten. Met nieuwe luchtwassers en een gesloten bedrijfsvoering zijn de stallen een stuk milieuvriendelijker. ‘Meer varkens en toch minder uitstoot.’

Folgers’ motie zal hij niet steunen. ‘Ik heb ‘m niet voor kunnen bereiden; jammer; want er staan punten in waar we over verder moeten praten.’ Maar niet nu. ‘Ik gun de heer Folgers zijn feest,’ zegt ook Jos Westenenk (Gemeentebelangen). ‘Ik vind de motie voor de bühne.’ Het late tijdstip van indienen zal best hebben bijgedragen aan dat oordeel. Folgers gaf zijn collega’s weinig tijd om de inhoud tot zich te nemen. En ja: dan richten mensen zich op de vorm. ‘Ik denk dat we van mening verschillen of we bij dit agendapunt daarover het debat moeten voeren,’ meent Michel Brinkhuis (BurgerBelangen). Misschien hoort dit bij de gebiedsgerichte aanpak, denkt Dennis Melenhorst (VVD).

Veel vragen heeft wethouder Roelof Bisschop niet te beantwoorden. Slechts een paar praktische toelichtingen over geluidoverlast nemen de meest urgente bezwaren snel weg. De belangrijkste vraag herhaalt hij nog: ‘Waar kan landbouw gedijen ten opzichte van natuur?’ Al lijkt ook hij niet op een antwoord te rekenen.

Folgers besluit zijn motie maar aan te houden. In de tweede termijn is er nauwelijks nog een woord nodig. Het voorstel voor de staluitbreiding wordt aangenomen, nu de praktische bezwaren zijn verdwenen. Maar het fundamentele gesprek blijft uit. Moet een gemeente de productie – en indirect de consumptie – van biologisch vlees stimuleren? Is stikstofverplaatsing tussen gemeenten een lokale verantwoordelijkheid? En mag een raad breder kijken dan alleen naar de fysieke ruimte, of is ook een moreel debat op zijn plaats?

Drie legitieme en heel politieke vragen, die het verdienen om besproken te worden. Maar met een te late motie, een vergadering die door vorm en volgorde van behandeling weinig ruimte liet voor verdieping, én een actueel voorstel dat geen omwegen duldde, kwam het er niet meer van. Hopelijk de volgende keer. Tenzij een ander feestje of een nieuwe kater dat in de weg zit, natuurlijk.

Deze column verscheen op 8 september 2025 bij Binnenlands Bestuur.

Het rapport, opgesteld door bureau & Van de Laar, werd geschreven naar aanleiding van het vertrek van twee wethouders in september 2024 en signalen van sociale onveiligheid binnen de ambtelijke organisatie. Uit interviews en enquêtegegevens blijkt dat één op de drie medewerkers ongewenst gedrag ervaart, en dat onderling wantrouwen tussen collegeleden en richting de ambtelijke organisatie heeft geleid tot een verziekt werkklimaat.

Bijl ziet in de analyse vooral het gevolg van een langdurige strijd tussen twee dominante lokale partijen. ‘Deze twee strijdende clubs vechten om de macht en zijn bezig met niks anders dan het creëren van een zwart gat waar alles naartoe wordt getrokken. Op een gegeven moment draait het alleen nog maar daar om en raakt alles ondergeschikt aan dat conflict.’

Wat hem vooral opvalt is de stilte rond de ambtelijke top. ‘Als het gaat over een ambtelijke organisatie waar mensen zich onveilig voelen, kijk je eerst naar de gemeentesecretaris. Die is immers het hoofd van die organisatie en had een veel actievere rol moeten nemen.’ In het rapport wordt de gemeentesecretaris slechts drie keer genoemd, terwijl de burgemeester ‘nog net niet op iedere pagina staat’.

Volgens Bijl ligt het probleem dieper dan één bestuursperiode. ‘Bij de wisseling van het college in 2022 kwam er een groep die dacht: nu is het aan ons. Wij gaan het zo doen. Maar dat college komt er dan achter dat het toch niet zo werkt.’ Een goede bestuurscultuur vereist, zegt hij, onderlinge omgangsvormen die de democratische spelregels overeind houden — juist als de meningen botsen. ‘Je moet elkaar kunnen bestrijden op de inhoud, en daarna samen een biertje kunnen drinken. Dat is niet soft, dat is democratie.’

De gemeenteraad bespreekt in september het rapport. Bijl hoopt dat het niet verdwijnt in een la: ‘Dan blijf je bezig met het teleurstellen van je inwoners. Niet alleen je eigen kiezers, maar alle inwoners van je gemeente.’

‘Verdacht worden in zo’n zaak is een vreselijk heftige aantijging’, zegt Bijl. ‘Deze zaak van Achbar is van een hele andere orde. Je eigen huis in de fik steken lijkt mij een zwaar vergrijp. Dat maakt het bijzonder en opvallend. Aan de andere kant, wethouders zijn ook maar gewoon mensen die beschuldigd worden van dingen die ze niet gedaan hebben.’

Dat Achbar tijdens de maandenlange procedure niet publiekelijk reageerde, noemt Bijl verstandig. ‘Op het moment dat hij geknipt en geschoren werd, bleef hij rustig zitten. Het geeft ook aan dat hij vertrouwen had in de uitkomsten van het proces.’ Tegelijkertijd onderstreept hij dat het OM niet anders kon dan de verdenking serieus onderzoeken. ‘Ik had het juist verwijtbaar gevonden als ze de aantijgingen richting hem compleet hadden laten liggen.’

Voorzichtig herstel

Nu de verdenking van tafel is, ziet Bijl ruimte voor herstel, al vraagt dat om behoedzaamheid. ‘Wat mij betreft kan hij langzaamaan weer naar voren treden. Maar hij moet telkens blijven aftasten of zijn positie niet wordt ondermijnd. Als hij bijvoorbeeld als locoburgemeester aanwezig moet zijn bij een bijeenkomst over wonen en veiligheid, dan kan hij dat beter overlaten aan iemand anders. Anders roep je de herinnering aan de zaak onnodig op.’

De zaak-Achbar laat zien hoe zwaar een onterechte verdenking weegt in de politiek. Raadsleden spraken hun opluchting uit, maar wezen ook op de ongemakkelijke positie waarin de verdenking de raad en het college plaatste. Voor de Denk-fractie waren de maanden ‘buitengewoon zwaar’. En voor inwoners blijft er onvermijdelijk een beeld hangen.

Het OM heeft de wethouder volledig gezuiverd van blaam. Toch blijft de bredere vraag staan hoe politieke ambtsdragers hun gezag kunnen herstellen na een valse beschuldiging. Want al is de rechtszaak afgesloten, het publieke vertrouwen vraagt om zorgvuldige opbouw – zonder dat dit automatisch een levenslange straf hoeft te betekenen.

‘Dit kan hij doen,’ zegt bestuurskundige John Bijl. ‘Een spreekverbod opleggen kan hij niet. Dit is een verstandige oproep van “denk twee keer na voor je iets zegt”. En dat vanuit de optiek dat het zijn werk is de boel bij elkaar te houden.’

Volgens de reconstructie zou op de griffie sprake zijn van vriendjespolitiek, dubieuze declaraties en ongebruikelijke promoties. De interne werkgeverscommissie noemt in haar vertrouwelijke brief dat grenzen van fatsoen en rechtmatigheid zijn overschreden. De brief lekte uit naar de media.

De meeste fractievoorzitters geven gehoor aan het verzoek van de burgemeester en houden zich stil. Anderen vragen zich hardop af waarom de raad niet eerder is geïnformeerd. Weer anderen uiten hun onbegrip over het lek naar de pers. Intussen houdt de onrust aan, met de installatie van een nieuwe burgemeester in aantocht.

‘Het hele jaar door zijn er vergaderingen gepland. Dan is het wel fijn dat je een paar weken in het jaar een periode hebt dat er geen vergaderingen zijn’, aldus Bijl. ‘Maar een reces is geen vakantie. Zoals oud-VVD-Kamerlid Hofstra ooit zei: een reces is geen vakantie, maar je vakantie valt wel in het reces.’

In Zeeland duurt dat reces in veel gemeenten zes tot zeven weken. Gemeenteraden en Provinciale Staten vergaderen niet, en in sommige gemeenten ligt ook het college van B en W stil. Dat is volgens Bijl niet nodig: ‘Colleges kunnen tijdens de zomer best doorvergaderen. Vakantiespreiding is mogelijk, en niet het hele college hoeft aanwezig te zijn. Zes of acht weken de tent dichtgooien omdat anders vakanties niet mogelijk zijn, lijkt me niet nodig.’

Volgens Bijl is het reces juist een kans voor bestuurders en raadsleden om dingen te doen waar ze tijdens de drukte van het jaar niet aan toekomen. ‘Lees een stapel rapporten, ga op werkbezoek of schrijf aan een verkiezingsprogramma. Ik ken een burgemeester die elk jaar tijdens het reces een fietstocht door zijn gemeente maakt om inwoners beter te leren kennen.’

Of je nu in de raadszaal zit of op een campingstoel aan een Zuid-Europees strand: politieke verantwoordelijkheid kent geen seizoenssluiting. Reces is bedoeld voor reflectie en voorbereiding — niet voor stilstand.

Tijdens een goededoelengala in juni bood de Rotterdamse gokfamilie Ballemaker 37.000 euro voor een lunch met burgemeester Carola Schouten. De timing is opvallend: het etentje werd gekocht vlak voor twee raadsdebatten over ruimere openingstijden voor gokhallen – een onderwerp waar de familie al geruime tijd stevig op lobbyt.

Wanneer de lunch plaatsvindt, is nog niet bekend. Volgens de woordvoerder van Schouten heeft de familie niet aangedrongen op een afspraak vóór de raadsbesluiten. Tegelijk sluit de burgemeester niet uit dat de ontmoeting alsnog vóór het definitieve besluit plaatsvindt.

John Bijl, directeur van het Periklesinstituut, plaatst vraagtekens bij de situatie. ‘Je gaat toch twijfelen aan de oprechtheid van deze bijdrage van deze gokfamilie’, zegt hij. Strafbaar is het niet, benadrukt hij. ‘Als Ballemaker zou toegeven dat hij deze lunch expliciet had gekocht met de intentie iets af te dwingen, dan heb je het over poging tot omkoping. Daarvan is nu geen sprake.’

Toch waarschuwt Bijl voor het grijze gebied daartussen. ‘Als je een leuke lunch hebt met iemand, kan de gunfactor stijgen. Dan kijk je misschien toch nét anders tegen een kwestie aan. Ik zou zeggen: blijf op je qui-vive.’

De casus laat zien hoe dun de lijn is tussen legitiem contact en politiek ongemak. Juist voor een burgemeester, die in haar rol als voorzitter van de raad ook bewaker is van de integriteit van het bestuur, geldt: ook de schijn van belangenverstrengeling is schadelijk. De prijs van een lunch is in dit geval hoog – maar de prijs van twijfel over de zuiverheid van besluitvorming is nog veel hoger.

‘Ik twijfel bij dit punt,’ zegt Arie van der Wilt (PvdA). Hij is niet de enige met reserves. Niet zo raar. Twijfel bij de afwegingen men moet maken is juist core business van een gemeenteraad. Helaas denkt de wethouder waar de raad van Raalte mee te dealen heeft daar anders over.

‘In de commissie kwamen twee thema’s terug,’ legt Van der Wilt uit. De vraag is of de bestemming van recreatiepark Old Heino moet worden gewijzigd naar ‘wonen’. Permanente bewoning is nu niet toegestaan, al wonen er al mensen het hele jaar door.

Maar als het terrein een woonbestemming krijgt, moet de gemeente het inrichten en onderhouden als openbare ruimte. ‘De openbare ruimte moet van gelijkwaardige kwaliteit zijn,’ zegt Ralph Mulders (GroenLinks). Volgens Van der Wilt mogen de kosten daarvoor niet volledig bij de gemeente terechtkomen. ‘De huizen stijgen gemiddeld 138 duizend euro in waarde,’ heeft hij onderzocht.

‘Het tweede is sociale huurwoningen,’ zegt Van der Wilt. In de gemeente moet een kwart van nieuwe woningen sociale huur zijn, maar dat is met een voormalig vakantiepark onmogelijk. In het voorstel staat dat er later afspraken worden gemaakt of die woningen niet op een andere manier te realiseren zijn. ‘Dit is een slimme wethouder die ruimte creëert,’ denkt Jan Schokker (Lokaal Belang). ‘Nou heb ik niks tegen slimme wethouders,’ grapt-ie, ‘maar de norm moet wel gehaald worden.’ Dat vindt Bert Terlouw (BurgerBelangen) ook. ‘Wij zouden graag ieder halfjaar worden bijgepraat.’

‘We zóuden dit als hamerstuk doen, maar zoals u weet ben ik altijd bereid uw vragen te beantwoorden,’ zegt wethouder Alexander Kreule. Zijn monotone uitspraak verraadt weinig enthousiasme. ‘Ook als we dat vorige week al gedaan hebben.’

‘Die wens over de kosten was er vorige week ook al,’ memoreert Kreule. ‘Lantaarnpalen, riolering, stoepranden; alle kosten worden gedragen door de huiseigenaren,’ bevestigtde wethouder. ‘Uw technische vragen daarover hadden vorige week beter gepast,’ moppert hij. En uiteindelijk wordt de wijk hetzelfde als de andere. ‘Nu zegt u eigenlijk: leuk dat u als college er al lang mee bezig bent, maar wij geven u nu hoog over de kaders mee — en als het aan dit pakketje voldoet, mag u ermee terugkomen.’

De raad elk halfjaar bijpraten ziet de wethouder niet zitten. ‘Wij weten ook niet of er iets relevants is. Dus laten we afspreken dat we, vóór we grote stappen zetten, eerst met uw raad in gesprek gaan.’

‘Voorzitter?’ interrumpeert Terlouw. ‘Het gaat mij niet om relevantie, het gaat erom dat het geborgd wordt.’ Net als zijn mederaadsleden zoekt hij zekerheid. ‘Als er niks is, zeg je dat gewoon.’

‘Nou, ik laat het aan de raad,’ zegt Kreule zonder op te kijken. ‘Als die het willen plannen, kunnen ze dat.’ Kreules zelfbenoemde bereidwilligheid lijkt inmiddels ver weg.

En de sociale woningen? ‘We hebben nu eenmaal geen beleid voor transitie,’ zegt Kreule. De beleidsruimte moet het mogelijk maken op een andere manier sociale woningbouw te realiseren. ‘Ik wil toch een toezegging,’ zegt Schokker. ‘Het is een principieel punt waar we nu geen afspraken over maken,’ vindt Van der Wilt.

Wachten tot hij het woord krijgt doet Kreule inmiddels niet meer. ‘U kunt van mij de toezegging krijgen dat we het maximale proberen,’ zegt hij kortaf. ‘Ik ga u geen rekenkundige beloftes doen.’

‘Ik kijk vol verwachting uit naar de halfjaarlijkse rapportage,’ zegt Schokker. De rest lacht. Kreule lacht ook — al lijkt het meer omdat het voorbij is. Het raadsvoorstel wordt later die avond unaniem aangenomen. ‘Hoewel de toezegging minder duidelijk is dan we hadden gewild,’ zegt Van der Wilt nog. Maar de wethouder heeft z’n ruimte. Al is dat meer ondanks dan dankzij zijn optreden.

Deze column verscheen op 21 juni 2025 bij Binnenlands Bestuur.

Overvallen, ingewerkt en verantwoordelijk. Deze aflevering van het Kamergesprek laat zien dat ‘ingewerkt raken’ in de Kamer allerminst vanzelf gaat. Maatoug vertelt hoe ze zich het Kamerwerk eigen maakte door veel te kijken, luisteren en terug te lezen. Elias schetst hoe hij als vervanger van Ayaan Hirsi Ali onverwacht en onvoorbereid in het diepe werd gegooid. Yücel benadrukt juist hoe belangrijk het is om vanuit overtuiging en inhoud je plek te vinden.

John Bijl (Periklesinstituut) duidt de ervaringen in het bredere kader van parlementair vakmanschap: hoe verhouden leren, verantwoordelijkheid nemen en politieke identiteit zich tot elkaar? En wat kunnen fracties, Kamercommissies of zelfs de Kamer als geheel doen om nieuwe leden sterker te ondersteunen in hun ontwikkeling?

Zo biedt deze slotaflevering niet alleen persoonlijke reflecties, maar ook lessen over politieke professionalisering en de waarde van een goed functionerend parlement. Een passende afsluiter van een reeks gesprekken die het Binnenhof van binnenuit laten zien.

De motie, ingediend door Jong Nissewaard en VOOR Nissewaard, stelt dat de raad ‘willens en wetens’ is buitengesloten. Fractievoorzitter Vincent Korbee spreekt van een ‘zeer fout precedent’. Het plan zou veel verder gaan dan het mandaat dat het college eerder kreeg, en dat via de pers te vernemen was, maakte het extra wrang. ‘Als andere partijen dit normaal vinden, zeggen ze dat je op deze wijze met de raad mag omgaan’, aldus Korbee.

Volgens John Bijl, directeur van het Periklesinstituut, zijn moties van afkeuring tegen burgemeesters ‘zeer zeldzaam’. Toch begrijpt hij het signaal: ‘Ik kan me voorstellen dat de raad zegt: had ons in het proces meegenomen. En ik snap ook dat je met een moeilijke vraag naar de bevolking toe gaat. Maar de mensen verrassen is niet goed.’

De kwestie legt een bekend staatsrechtelijk spanningsveld bloot. De rol van de burgemeester in dit soort besluiten is niet altijd eenduidig in de wet geregeld, zeker wanneer het college optreedt binnen een grijs mandaat. Van Oosten stond onder druk om uitvoering te geven aan de spreidingswet, maar heeft zich mogelijk verkeken op de ruimte die de raad het college hiervoor wilde geven – of heeft verzuimd die ruimte expliciet te vragen. Die inschattingsfout heeft nu geleid tot een motie. Geen unicum in de Nederlandse politiek, maar wel een belangrijke les: goede afstemming voorkomt bestuurlijke schade.