Een stemverklaring is een korte toelichting van een fractie op het stemgedrag. De fractiewoordvoerder of een individueel raadslid kan zo duidelijk maken welke (doorslaggevende) overweging een voor- of tegenstem het best uitlegt. De stemverklaring is daarom vooral bedoeld voor de pers en het publiek.
Of en hoe raadsleden een stemverklaring kunnen houden is bepaald in het eigen Reglement van Orde van de gemeenteraad. In principe kan elk raadslid een stemverklaring houden. Een stemverklaring wordt alleen gehouden bij raadsbesluiten, zoals geagendeerde agendapunten, amendementen en moties. Bij benoemingen of punten van orde worden in de regel geen stemverklaringen gehouden.
In de meeste gemeenten worden stemverklaringen gehouden voorafgaand aan de stemming. Helaas leidt dit er nog al eens toe dat de eerste stemverklaring tot gevolg heeft dat andere fracties er toch op willen reageren. Meestal betekent dat er een eigenlijk een soort derde termijn wordt gehouden.
Om een stemverklaring nog meer een toelichting op het stemgedrag te laten zijn, adviseert het Periklesinstituut de stemverklaring na de stemming te laten plaatsvinden.