Hoeveel politieke partijen zijn er?

Een politieke partij is een vereniging met als primair oogmerk kandidatenlijsten voor politieke verkiezingen op te stellen. Daarnaast zijn er andere doelstellingen zoals emancipatie van een bepaalde groep, deelname aan het publieke debat en standpuntenontwikkeling. Hoeveel daarvan zijn er in Nederland actief?Overal waar politiek bedreven wordt, is een politieke partij actief. In Nederland komen ze in elke bestuurslaag voor. In dit artikel maken we eerst een categorisatie van drie verschillende partijen.

• Gefinancierde partijen die via de Wet op Financiering Politieke Partijen subsidie van de Rijksoverheid krijgen
• Landelijk opererende partijen na een afsplitsing gevormd of zonder landelijke vertegenwoordiging
• Lokale partijen in waterschappen, provincies, gemeenten en de Caribische Nederlanden

Gefinancierde partijen

Wettelijk gezien is er een onderscheid te maken tussen partijen die kandidatenlijsten leveren voor de Eerste en de Tweede Kamer en partijen die zich beperken tot een of meerdere van de andere bestuurslagen in het land.

Het belangrijkste verschil is dat partijen waarbij een van de kandidaten via een door deze verenging ingediende kieslijst een zetel in de Staten-Generaal heeft behaald, in aanmerking komen voor een Rijksbijdrage via de Wet financiering politieke partijen (Wfpp). Lokale politieke partijen ontvangen geen subsidies en moeten hun eigen inkomsten verwerven. Zij halen hun inkomsten uit lidmaatschapsgelden, eventuele afdrachten door gekozen en benoemde bestuurders, donaties en bijvoorbeeld verkoop van merchandise of toegang tot evenementen. Daarnaast wordt het landelijke partijen makkelijker gemaakt aan verkiezingen deel te nemen, ze hoeven de waarborgsom aan de Kiesraad voor volgende verkiezingen niet meer te betalen. Dat geldt voor ook verkiezingen voor gemeenteraden, Provinciale Staten en de andere bestuurslagen.

In 2023, na de Eerste kamerverkiezingen van dat jaar, telt de lijst voor deze landelijke partijen met zetels in de Staten-Generaal 18 stuks.

Lijst ingediend door	Tweede Kamer	Eerste Kamer
VVD
D66
CDA
SP
PvdA
GroenLinks
ChristenUnie
Partij voor de Dieren
Forum voor Democratie
JA21
SGP
Denk
Volt
BBB
Bij1
50PLUS
OPNL

Van de bekende partijen is de PVV de enige die geen financiering uit de Wfpp ontvangt. De Partij voldoet niet aan de in deze Wet gestelde minimum eisen voor de toelating van leden. De PVV heeft maar één lid: Geert Wilders. Één ervan, Onafhankelijke Politiek Nederland (OPNL), is alleen voor de Eerste Kamer actief. De vereniging is opgericht om de vertegenwoordigers van lokale provinciale parten een keuze te bieden.

Landelijke partijen zonder landelijke vertegenwoordiging

Daarnaast zijn er politieke verenigingen die wel landelijk opereren maar waar de kandidaten bij de verkiezingen van de Tweede of Eerste kamer geen zetels wisten te behalen. Ten tijde van 2023 kennen 13 daarvan kennen wel vertegenwoordiging in andere bestuurslagen zoals de Provinciale Staten en/of gemeenteraden.

Zo heeft de door het van Forum voor Democratie afgesplitste lid Wybren van Haga de partij BVNL opgericht. De door deze partij bij gemeentelijke en provinciale verkiezingen ingediende kieslijsten zorgde wel voor vertegenwoordig, maar de partij heeft aan de Tweede Kamerverkiezingen nog niet mee kunnen doen. Bij de Eerste Kamerverkiezingen haalde de lijst van BVNL geen zetels.

Ongeveer 23 verenigingen deden aan eerdere Tweede kamerverkiezingen mee, maar haalde geen zetels. De bekendste voorbeelden zijn De Piratenpartij, Code Oranje en Jesus Leeft. Ook bij lokale verkiezingen dienden deze drie kieslijsten in, maar tot zetels leidde dat niet. Van sommige verenigen is het niet altijd duidelijk of de besturen hun inschrijvingen bij de KvK hebben gehandhaafd. De bekendere voorbeelden zijn Lijst Henk Krol of GeenPeil, de door de makers van GeenStijl opgerichte politieke partij. Ook de satirische Feestpartij van Johan Vlemmix behoort tot deze groep.

Ogenschijnlijk mist er op deze lijst de voormalige landelijke partij Lijst Pim Fortuyn (LPF). De partijnaam LPF verdween in de Tweede en Eerste Kamer van de fractiebordjes, maar komt in twee gemeenten nog wel voor. Dit zijn echter geen voorszettingen van de landelijke LPF. In Eindhoven is nog wel een fractie onder de naam Lijst Pim Fortuyn actief, maar de partij opereert niet meer als landelijk. In Westland bestaat LPF Westland, dit is feitelijk een ‘doorstart’ van Lijst Pim Fortuyn met dezelfde afkorting maar nu van Lokale Politieke Federatie. Beide worden wel meegeteld als lokale politieke groeperingen.

Partijen na een afsplitsing

Naast partijen die lijsten hebben ingediend voor recente verkiezingen, zijn er ook partijen die tussentijds ontstaan. Vaak naar aanleiding van afscheiding van een of meerdere volksvertegenwoordigers uit een fractie. Ze zeggen dan ook meestal hun partijlidmaatschap op. In sommige gevallen richten ze daarna zelf een partij op.

Het bekendste voorbeeld van zo’m afsplitsing is Geert Wilders’ PVV. De voorman startte de groepering na zijn vertrek uit de VVD-fractie is 2005, hoewel de PVV in strikte zin geen politieke partij genoemd kan worden. Andere voorbeelden van eerdere uit afsplitsingen ontstane partijen zijn Denk en het in 1970 ontstane DS’70.

In 2023 kent de Tweede Kamer één zo’n afsplitsing: de drie leden van de Groep Van Haga. Afgesplitst van Forum voor Democratie richtte voorman Wybren van Haga zelf een politieke partij op: BVNL. Hoewel in theorie BVNL dus een landelijke vertegenwoordiging kent, zijn de drie leden van de Groep Van Haga niet via een door BVNL ingediende kieslijst verkozen. De leden worden dus ook niet gezien als een vertegenwoordig van deze partij. BVNL komt dus ook niet in aanmerking voor een bijdrage op grond van de Wfpp. De partij ontvangt dus geen subsidie.

Daarnaast verlieten in 2022 Nilüfer Gündoğan en Pieter Omtzigt hun respectievelijke fracties. Zij kozen ervoor vooralsnog voor geen partij op te richten. Liane den Haan brak met haar partij 50plus. Aangezien de samenstelling van de fractie niet veranderde wordt dit gezien als een naamswijziging. Ook Den Haan richtte geen partij op.

Lokale partijen

Naast landelijk opererende verengingen zijn er op de overige bestuurslagen partijen actief die zich alleen op deze bestuurslaag richten. Dit worden lokale partijen genoemd.
Voor de waterschappen zijn er twee partijen actief: Water natuurlijk en de Algemene waterschapspartij. Beide zijn lijstcombinaties van bestaande, landelijke opererende partijen. De partijen opereren in alle waterschappen.

In de provincies Friesland, Groningen, Drenthe, Noord-Brabant, Limburg, Noord-Holland en Zeeland zijn in totaal 8 provinciale partijen actief. Gemeenteraden kennen de meeste politieke partijen. Nagenoeg elke gemeente kent een of meerdere lokale politieke verenigingen. In totaal wordt zo’n 30 procent van alle raadszetels bemenst door een lid afkomstig van een lokale kieslijst. Daarbij komen ook lokale politieke verengingen die bij de laatste verkiezingen geen zetels haalden, maar nog wel bestaan. Ook zijn er lokale verenigingen die zijn samengesteld uit leden van landelijk opererende verenging. Als een door lokale federatie treden zij op als één partij. Zo zijn Partij van de Arbeid en GroenLinks in Oegstgeest voor de lokale verkiezingen verenigd in Progressief Oegstgeest.

Een precies getal van het aantal lokale politieke partijen is niet te geven. Naar schatting zijn er in de gemeenten ruim 800 politieke partijen in de 342 (per 2023) gemeenten actief. De Caribische Nederlanden heeft in totaal 6 lokale partijen.

Totaal overzicht aantal partijen