Een politieke partij is een verenging met als primair oogmerk kandidatenlijsten voor politieke verkiezingen op te stellen. Daarnaast zijn er andere doelstellingen zoals emancipatie van een bepaalde groep, deelname aan het publieke debat en standpuntenontwikkeling. Hoeveel daarvan zijn er in Nederland actief?
Overal waar politiek bedreven wordt, is een politieke partij actief. In Nederland komen ze op elke bestuurslaag voor. In dit artikel maken we eerst een categorisatie van de verschillende partijen.
Wettelijk gezien is er een onderscheid te maken tussen partijen die kandidatenlijsten leveren voor de Eerste en de Tweede Kamer en partijen die zich beperken tot een of meerdere van de andere bestuurslagen in het land.
Het belangrijkste verschil is dat partijen waarbij een van de kandidaten een zetel in de Staten-Generaal heeft behaald, in aanmerking komen voor een Rijksbijdrage via de Wet financiering politieke partijen (Wfpp). Lokale politieke partijen ontvangen geen subsidies en moeten hun eigen inkomsten verwerven. Zij halen hun inkomsten uit lidmaatschapsgelden, eventuele afdrachten door gekozen en benoemde bestuurders, donaties en bijvoorbeeld verkoop van merchandise of toegang tot evenementen.
Daarnaast wordt het landelijke partijen makkelijker gemaakt aan verkiezingen deel te nemen ze hoeven de waarborgsom aan de Kiesraad voor volgende verkiezingen niet meer te betalen. Dat geldt voor ook verkiezingen voor gemeente-raden, Provinciale Staten en de andere bestuurslagen.
Op dit moment telt de lijst voor deze landelijke partijen met zetels in de Staten-Generaal 14 stuks. Één ervan, de Onafhankelijke Senaatsfractie (OSF), is zoals de naam het al zegt alleen voor de Eerste kamer actief. De politieke partij Denk is alleen in de Tweede Kamer vertegenwoordigd en heeft geen vertegenwoordigers in de senaat.
Daarnaast zijn er politieke verenigingen die wel landelijk opereren maar waar de kandidaten bij de verkiezingen van de Tweede of Eerste kamer geen zetels wisten te behalen. 11 daarvan kennen wel vertegenwoordiging in andere bestuurslagen zoals de Provinciale Staten en/of gemeenteraden. In totaal zijn er daarmee dus 25 landelijke politieke partijen met een zetel. De volledige lijst staat op wikipedia.
De voormalige landelijke partij Lijst Pim Fortuyn (LPF) staat daar niet bij. In Eindhoven is nog wel een fractie onder de naam Lijst Pim Fortuyn actief, maar de partij opereert niet meer als landelijk. In Westland bestaat LPF Westland, dit is feitelijk een ‘doorstart’ van Lijst Pim Fortuyn met dezelfde afkorting maar nu van Lokale Politieke Federatie. Beide worden wel meegeteld als lokale politieke groeperingen.
Naast partijen die lijsten hebben ingediend voor recente verkiezingen, zijn er ook partijen die tussentijds ontstaan. Vaak naar aanleiding van afscheiding van een of meerdere volksvertegenwoordigers uit een fractie en dus de partij.
GO, de afkorting voor Groep Otten, is niet opgenomen in de lijst landelijke partijen, hoewel in de Eerste Kamer, het Europees Parlement en in de Provinciale Staten van Zuid-Holland, Noord-Holland en Flevoland volksvertegen-woordigers zich wel als behorende bij die partij presenteren. GO ontstond toen Eerste Kamerlid Henk Otten zich afscheidde van de Forum voor Democratie-fractie in de senaat.
Ook Code Oranje staat niet zin de lijst. De partij leverde in 2019 in meerdere provincies kandidatenlijsten in, maar geen van de kandidaten behaalde een zetel. Eind 2020 sloten enkele voormalige fractieleden van Forum voor Democratie in Noord Holland en Overijssel zich aan bij Code Oranje. Omdat deze leden via een andere kandidatenlijst zijn gekozen dan de partij die ze nu uitdragen, staan deze partijen net als de leden van GO niet in dit overzicht.
Na 21 december is bekend hoeveel partijen zich gemeld hebben voor de Tweede Kamer-verkiezingen van 2021. GO en Code Oranje hebben al aangekondigd zich te zullen aanmelden als deelnemende politieke partij. Hetzelfde geldt voor ondermeer Lijst Henk Krol (LHK) van voormalig 50+-Kamerlid Henk Krol, de pan-Europese partij Volt en de Piratenpartij.
Voor de waterschappen zijn er twee partijen actief: Water natuurlijk en de Algemene waterschapspartij. Beide zijn lijstcombinaties van bestaande, landelijke opererende partijen. De partijen opereren in alle waterschappen.
Dan zijn er lokale partijen. In de provincies Friesland, Groningen, Drenthe, Noord-Brabant, Limburg, Noord-Holland en Zeeland zijn in totaal 8 provinciale partijen actief. Gemeenteraden kennen de meeste politieke partijen. Nagenoeg elke gemeente kent een of meerdere lokale politieke verenigingen. In totaal wordt zo’n 30 procent van alle raadszetels bemenst door een lid afkomstig van een lokale kieslijst.
Gemeentelijke partijen staan staan ook op wikipedia, maar die lijst zou wel eens niet compleet kunnen zijn. Naar schatting zijn er in de gemeenten ruim 800 politieke partijen in de 352 gemeenten actief. De Caribische Nederlanden heeft in totaal 6 lokale partijen.