Liefde voor de gemeente ver te zoeken bij ministerswissel

Om het vertrek van Wopke Hoekstra op te vangen verhuist minister Hanke Bruins-Slot van Binnenlandse Zaken (BZK) naar het departement van Buitenlandse Zaken. De toch al te drukke minster Hugo de Jonge neemt naast zijn eigen Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening haar portefeuille over. Hij krijgt open overheid, de verkiezingen én de zorg voor gemeenten erbij.

Logischer was wellicht om de staatssecretaris op dat departement te vragen ‘door te schuiven’. Maar vermoedelijk wilde het CDA-smaldeel er niet aan om deze ministerspost aan D66’er Alexandra van Huffelen over te laten. En dus mag De Jonge BZK ‘erbij’ gaan doen. Maar de portefeuille van De Jonge bevat woningbouw en de Omgevingswet. Beide zijn grote en complexe dossiers waar veel politieke en bestuurlijke aandacht voor nodig is.

De minister is al druk, terwijl er op BZK genoeg moet gebeuren, vooral voor gemeenten. Door alle decentralisaties en rijksbezuinigingen loopt het gemeenten bestuurlijk en financieel over de schoenen.

Gemeenten hebben de komende jaren miljarden tekort. Nu al is helder dat gemeenten in 2026 gezamenlijk drie miljard tekort komen. Vanwege een herschikking van het Gemeentefonds waar het kabinet maar niet over besluit. Op jeugdzorg oordeelde een rechter in arbitrage dat gemeenten jaarlijks ruim anderhalf miljard tekort komen. Gemeenten durven nu al haast geen meerjaarlijkse plannen te maken.

Ziet het kabinet die zorgen? Met weer een wissel komt het niet zo over. In elk van de kabinetten-Rutte werd de minister van BZK al tussentijds vervangen. De Jonge is maar liefst de zevende minister in tien jaar tijd. Hoewel BZK vanwege de coördinerende en faciliterende rol voor lokale overheden weleens het ‘moederdepartement’ wordt genoemd, druipt de moederliefde er niet vanaf.

Dit artikel verscheen eerst in NRC.

Het lijkt een leuk grapje. ‘RoodGroen laat het verkiezingsprogramma wel gewoon doorrekenen door het CPB,’ meldde gefingeerd Kamerlid Mira Ornstein op X (voorheen Twitter). ‘Sterker nog,’ schreef ze, ‘we hebben vorig jaar al gevraagd wat we in moeten vullen voor de beste uitkomst.’

De fictieve politieke partij RoodGroen, met als voorvrouw Mira Ornstein, is een bedenksel van cabaretière Femke Lakerveld. Een persiflage, niet alleen op de maar al te echte samenwerking tussen GroenLinks en de PvdA, maar op z’n best op de hele politiek. En soms nodig, toen SP en BBB meldden hun programma niet te laten uitrekenen, leek de kritiek daarop zelf haast een karikatuur.

Programmadoorrekeningen zijn een service van het Centraal Plan Bureau. Het CPB ondersteunt de overheid door prognoses te maken. Over marktontwikkelingen, en de effecten van beleid. Sinds 1986 biedt het CPB ook die mogelijkheid aan politieke partijen. Ze rekenen uit wat de economische effecten zijn van hun verkiezingsprogramma’s. Sympathiek van het CPB en superhandig voor politieke partijen. Maar zoals als de meeste goede bedoelingen heeft het doorrekenen van een verkiezingsprogramma een keerzijde.

Allereerst zijn verkiezingsprogramma’s helemaal geen beleidsvoorstellen. Helaas presenteren politieke partijen hun programma’s alsof dat wel zo is. Kijk maar eens goed naar de formulering. De meeste verkiezingsprogramma’s zijn gek genoeg geschreven in de Voltooid Toekomende Tijd, terwijl op z’n mildst nog maar een idee is. ‘We versterken de kaders waarbinnen het bedrijfsleven moet werken,’ staat er in het laatste verkiezingsprogramma van D66, terwijl de onderhandelingen met VVD, CDA en ChristenUnie nog niet op het punt stonden te beginnen. Laat staan dat er een concreet beleidsvoorstel is waar andere fracties in de Tweede en Eerste Kamer ook nog iets over te zeggen hebben.

In een pluriforme en duale democratie als de onze wordt beleid pas na de verkiezingen geformuleerd. Eerst in een betrekkelijk vaag tot enorm vaag coalitieakkoord (het liefst op hoofdlijnen!) en daarna door de te benoemen ministers en staatssecretarissen in een regeringsverklaring.

Na die drie stappen is er vast nog wel iets te zien van de ideeën en idealen van een verkiezingsprogramma, maar van de doorrekening zie je zelden iets terug. Dingen veranderen in uitvoering, of vallen samen met andere doelstellingen van andere fracties. Zo gaat dat in een coalitiedemocratie.

Hoewel het door pers en politiek wel zo wordt gepresenteerd bieden de CPB-doorrekeningen de kiezer helemaal geen zekerheid. Verkiezingsprogramma’s geven onmisbare informatie waar politieke partijen voor staan en naar streven, maar in de loop van de geschiedenis is er nog nooit een partijprogramma een-op-een uitgevoerd. Niet totdat een partij bij de verkiezingen 76 zetels haalt.

Daar hoort bij dat verkiezingsprogramma’s an sich niet uit te rekenen zijn. Neem het zinnetje uit het programma van D66 hierboven, of deze van de VVD. ‘Vereenvoudigen en verruimen van de werkkostenregeling zodat mkb’ers meer in hun personeel kunnen investeren,’ schreven de liberalen. Elke econoom heeft meteen duizend vragen. Hoeveel vereenvoudigen? Op welke termijn? Hoe waarborg je dat?

En dat is precies wat het CPB doet. Nadat de verkiezingsprogramma’s zijn ingestuurd vindt er druk verkeer plaats tussen de economen en programmaschrijvers. Regelmatig wordt er dan aan de uitvoeringspassages gesleuteld om de plaatjes er beter uit te laten zien. Programmaschrijvers voegen nog een maatregel toe, of laten er een af, om er voor te zorgen dat het eindresultaat beter wordt. Niet in de laatste plaats om potsierlijk te doen als of de CPB-doorrekening een keurmerk is.

De gesprekken tussen de doorrekenaars en de partijen zorgen ervoor dat er iets door te rekenen valt, maar met iets wat niet in het verkiezingsprogramma stond. In die zin levert de CPB-doorrekening dus valse informatie. En het doet voorkomen dat een verkiezingsprogramma op één allerbeste manier kan worden gerealiseerd. Terwijl de beleidskeuzes die moeten worden gemaakt om bepaalde idealen te bereiken – duidelijke regels voor het mkb, meer investeren in personeel – op verschillende manieren kunnen worden bereikt. In dit geval zelfs op manieren die elkaar uitsluiten óf elkaar juist versterken.

Toegegeven, de doorrekeningen van het CPB bieden wel een realiteitstoets. Het voorkomt, plat gezegd, dat partijen gratis bier beloven — al hield de doorrekening niet tegen dat VVD-lijsttrekker Mark Rutte in 2012 tóch iedereen 1.000 euro beloofde. Maar juist deze discussie hoort niet in de op partijburelen met rekenmachientjes van het CPB te worden gevoerd, maar in het openbaar verkiezingsdebat. ‘Hoe dan?’ Is een fantastische vraag aan een politicus. Nog een betere is ‘Waarom?’. En een stuk interessanter dan het wedstrijdje wanneer de programma’s langs de liniaal van het CPB zijn gelegd.

Verkiezingsprogramma’s zijn op hun eerlijkst wanneer ze een stapel moties zijn; ze beschrijven de gewenste bestemming, niet de uit te zetten koers. Laat dus ook de CPB-berekeningen maar voor wat ze zijn: een advies aan partijen, zonder ze te publiceren. Zodat de verkiezingen zich kunnen concentreren op politiek in plaats van minutieuze uitvoerbaarheid. En niet onbelangrijk: recht doen aan onze parlementaire politiek en het duale stelsel.

Een versie van dit artikel verscheen op 16 augustus 2023 op Binnenlands Bestuur.

‘Ik ben blij dat we hier weer zijn,’ zegt burgemeester Annemieke van de Ven opgetogen. Sinds lange tijd zijn de raadsleden van Reusel-De Mierden weer in de échte raadszaal. ‘Het is in een virtuele vergadering niet altijd makkelijk om ook de non-verbale communicatie mee te krijgen,’ weet ze, ‘en die komt de discussie in de raad ten goede.’

Zo is Peter van Gompel (VVD) zichtbaar blij met het collegevoorstel een plan een vrijliggend fietspad aan de Sleutelstraat aan te leggen. In woord – ‘ik had een een feestmuts op willen zetten,’ zegt hij – maar ook in daad. Achter een webcam hadden zijn pretoogjes vast minder goed opgevallen. PvdA’er Fiona Bijl (geen familie) deelt in die vreugde, maar is niet gelukkig met de manier waarop het college de omwonenden heeft betrokken. ‘Ik vind het te zwak voor een motie, maar ik wil wel de toezegging dat er beter gecommuniceerd gaat worden,’ zegt ze streng.

‘Dit voorstel is ontstaan uit be-le-ving’ – hij spreekt het staccato uit – ‘van verkeersonveiligheid,’ zegt Peter van Gool (CDA). Hij wijst op een uitspraak van de wethouder dat eerdere tellingen geen aanleiding waren te twijfelen aan de verkeersveiligheid. ‘We moeten beleving serieus nemen, maar er hangt wel een prijskaartje aan.’

Van Gool vraagt zich af of dat nu eerlijk is gegaan. ‘Bij de N284 komt een veelvoud aan fietsers.’ Voor een plan daar een fietstunnel aan te leggen was alleen het CDA voor. ‘Het werd door de andere fracties als minder urgent ervaren,’ zegt Van Gool.

‘Ik zal direct effe reageren op de vragen,’ zegt Marc Lauwers (Samenwerking) meteen na zijn eigen termijn. ‘Wat was dat nou van het CDA?’ Van Gool drukt zijn microfoon weer in. ‘De relatie tussen het aantal fietsbewegingen bij dit fietspad en bij de N284.’

Nu begint iedereen in zijn stoel te schuifelen. ‘En wat is dan uw vraag? Of was het gewoon een opmerking?’ vraagt burgemeester Van de Ven. ‘Nou ja,’ zegt Van Gool, ‘men trekt hier de buidel en hoe zich dat verhoudt tot de N284.’ ‘Ik dacht dat het daar niet kon,’ denkt Lauwers, maar zo te zien is het voor hem ook gissen.

‘De communicatie is inderdaad onvoldoende geweest,’ erkent wethouder Peter van de Noort. Hij belooft Bijl beterschap. Zijn collega Frank Rombouts heeft voor de opmerking van Van Gool meer woorden nodig. ‘Er is een aantal redenen geweest om geen fietstunnel bij de N284 aan te leggen.’ Uitvoerig somt hij ze op – het bleek praktisch en financieel niet haalbaar. Dat is een reactie op van Gools vergelijking, en geen antwoord op zijn vraag.

‘Het is appels met peren vergelijken,’ zegt Van Gompel in zijn tweede termijn. ‘De vergelijking met de fietstunnel gaat volledig mank,’ vindt Bijl. De tunnel was niet haalbaar, leggen ze uit. ‘Het CDA was ook eerder voorstander van het vrijliggende fietspad,’ merkt Van Gompel verontwaardigd op. Maar opmerkingen over de realiseerbaarheid van een fietstunnel aan de N284, zeggen niets over de urgentie van een vrijliggend fietspad aan de Sleutelstraat. En hoe dat bijdraagt aan de verkeersveiligheid.

Al valt dat Van Gool zelf ook niet meer op. ‘Het CDA is nog steeds voor verkeersveiligheid,’ verdedigt hij. Zijn oorspronkelijke punt – wat is nou de wenselijkheid van het vrijliggende fietspad in het kader van ons hele verkeersveiligheidsbeleid – komt in de tweede termijn helemaal niet meer aan de orde.

Jammer, want daarmee had het nog duidelijker geweest waarom het fietspad zo belangrijk is en hoe het past in het hele verkeersveiligheidsbeleid. Nu ging alle aandacht naar de haalbaarheid van Van Gools’ fietstunnelvoorbeeld in plaats van een debat over de wenselijkheid van het vrije fietspad aan de Sleutelstraat. Al heeft van Gool door knullig gekozen bewoordingen vooral zichzelf in de wielen gereden.

Deze column verscheen op 4 oktober 2021 bij Binnenlands Bestuur.

‘U bent blij elkaar weer te zien,’ constateert burgemeester Vincent van Neerbos blijmoedig. Na maanden virtueel vergaderen treft de gemeenteraad van West Maas en Waal elkaar in anderhalve meteropstelling. ‘Het presidium heeft besloten dat de agendapunten dat vragen,’ legt de raadsvoorzitter uit. Het is namelijk een nogal een persoonlijk besluit wat de raadsleden voorligt. En het gaat niet eens over de gevraagde beslissing.

Het agendapunt blijkt de RES te zijn, de Regionale Energie Strategie. Een akkoord waar de gemeente zich in regionaal verband verbindt aan een vermindering van uitstoot door energieopwekking op andere wijze mogelijk te maken.

‘Er is me deze week ter ore gekomen dat meerdere raadsleden lid zijn van de lokale energie coöperatie,’ begint burgemeester Van Neerbos. Een organisatie van burgers die zelf duurzaam energie opwekken. ‘Is er dan geen belang?’ vraagt Van Neerbos. ‘Moet je als raadslid dan wel meedoen aan de beraadslaging?

Nu zegt de Gemeentewet dat een raadslid belangenverstrengeling moet vermijden. Als lid van een energiecoöperatie zou er ‘rechtstreeks en middelijk’ persoonlijk belang kunnen zijn wanneer de raad mogelijke verruiming van de energiemogelijkheden bespreekt. ‘Ik vind wel dat we daar transparant over van gedachten moeten wisselen,’ denkt de burgemeester.

‘Ja, ik ben lid van de coöperatie,’ bekent Frans van Gelder (CDA). Maar hij is ook van plan zijn lidmaatschap weer op te zeggen. ‘Het bestuur doet heel veel dingen zonder eerst de leden te consulteren,’ meent Van Gelder. Zo maakte de organisatie gisteren een plan voor de bouw van zes windturbines bekend. De leden zijn kort voor het krantenbericht per e-mail geïnformeerd. Dus zegt Van Gelder op. ‘En kan ik lekker meedebatteren.’

‘Ook ik ben lid,’ gniffelt Ronald Oerlemans (FD Beneden-Leeuwen). ‘Maar ik ben niet lid geworden uit geldelijk belang, ik was gewoon nieuwsgierig hoe zoiets werkt.’ Net als Van Gelder voelde Oerlemans zich overvallen door het windturbineplan. ‘Ze hadden al eens gezegd bezig te zijn.’ Maar doorat het nét voor het vaststellen van de RES naar buiten komt, komt hij in een lastig pakket, vindt Oerlemans. Hij zal zijn lidmaatschap ook op zeggen.

Cees Roffelsen (FD Maasdorpen) heeft dat zelfs al eerder gedaan. ‘Ik voorzag dit al,’ zegt hij. ‘Het is voor mij niet alleen interesse maar ook belang,’ zegt Frans van Echteld (FD Wamel) erna. ‘Ik ben niet alleen al jaren lid maar zat ook in het bestuur.’ Van Echteld zal daarom niet meedoen aan het debat. ‘Maar wij zijn ook bedrijfsmatig lid,’ gaat Van Echteld verder, ‘in hoeverre is dat dan een probleem? Of waneer een echtgenoot of een partner in het bedrijf lid is?’

Frans van Gelder fronst. ’Meer mensen in onze raad hebben bedrijven of kennen mensen,’ zegt hij. ‘Als je dat mee moet nemen krijgen we onze raad niet meer vol.’ Hij ziet er geen probleem in. ‘Een goed politicus heeft nou eenmaal een netwerk,’ valt Geert de Jong (SP) hem bij. Dus kent hij ook leden van de coöperatie. ‘Daar krijg ik juist mijn informatie van.’

‘Ik ben lid geworden om iets te doen met de duurzaamheid,’ legt Conny van Coolwijk (FD Dreumel) uit. ‘Nog niet eens om het geldelijk belang.’ Ze vond de coöperatie juist voortvarend en wilde het initiatief steunen. ‘We zien allemaal dat een persoonlijk lidmaatschap schuurt,’ meent Ellen Jagtenberg (VVD).

Maar wanneer het debat aanvangt, blijven meerdere coöperatieleden toch zitten. Blijkbaar wordt Jagtenbergs conclusie niet gedeeld. Al is de coöperatie na vanavond wel een paar actieve burgers kwijt. En waar wet- en regelgeving – zoals de komende Wet Versterking Participatie – op meerdere manieren burgers dwingt zelf meer verantwoordelijkheid te nemen, is het toch jammer te constateren dat dit pad voor juist raadsleden vol doornstruiken en valkuilen zit.

Deze column verscheen op 31 maart 2025 bij Binnenlands Bestuur.

Het was even schrikken. Nu de meeste gemeenteraden via een videovergaderprogramma vergaderen kan je altijd terugkijken. Met als bijkomstigheid dat de vergaderduur vooraf is te zien. Voor de vergadering van de gemeenteraad van Waadhoeke bleek dat op drie minuten na 5 uur lang te zijn. Zelfs voor een fysieke vergadering al veel te lang. Was dat nou nodig?

‘We zitten opnieuw met een goed gevulde agenda, zegt burgemeester Marga Waanders tegen haar monitor. Er zijn maar liefst elf inhoudelijke agendapunten. ‘Ik denk dat u er ook op bent ingesteld dat we er op een goede manier doorheenkomen’, hoopt ze. Want van de volgende vergadering op 20 mei zit de agenda ook al vol.

‘Ik zou agendapunt 17 graag doorschuiven naar een andere vergadering’, zegt Haaye Hoekstra (Gemeentebelangen) bij de opening van de agenda. ‘Niet alle bijlagen zitten er bij.’
Volgens wethouder Caroline de Pee zouden die bijlages nu niet nodig moeten zijn. Het agendapunt gaat om het afgeven van een verklaring van geen bedenkingen om een bestemmingsplan aan te passen. Pas bij de planwijziging zelf zijn de technische stukken nodig. Hoekstra is het er niet mee eens. Maar de rest steunt zijn voorstel niet, en het punt blijft op de agenda. Het kost slechts vier minuten.

Een ingewikkelde vraag over een woningbouwproject neemt al gauw negen minuten in beslag. De ingekomen stukken – er is altijd wel iemand die iets voor een volgende vergadering wil agenderen – kost een kwartiertje. ‘Ik mis de toezegging dat de wethouder zou reageren op de mail van de intergemeentelijke werkgroep’, zegt Anita Mast (Gemeentebelangen) bij de toezeggingenlijst. De burgemeester zegt toe het na te kijken. Snel geregeld. Na drie minuten zijn drie besluitenlijsten vastgesteld.

‘Een duidelijk stuk’, vindt Dit Bloem (ChristenUnie). Het is het eerste inhoudelijke bespreekpunt. Net als andere woordvoerders legt ze aan de hand van haar eigen politieke overtuiging uit waarom dit beleid volgens haar noodzakelijk is. Bert Vollema (FNP) heeft nog wel een vraag. ‘In paragraaf drie wordt de missie en de visie genoemd, maar wat is deze dan?’ Daar moet wethouder Boukje Tol inderdaad iets over uitleggen.

Bij het volgende agendapunt steunt de raad het voorstel de leges voor ligplaatsen van bijvoorbeeld de skûtsje-verhuurders kwijt te schelden. ‘We moeten onze ondernemers steunen’, zegt Sjoerd Kuipers (SAM). Met tien minuten maakt iedere fractie een vergelijkbaar standpunt helder — en weet ook de achterban van deze politici wat de bijdrage van hun vertegenwoordigers is geweest.

Raadsvoorstel 18 is het laatste. Om bij de Zwarte Haan later trekkershutten en een sterrenobservatorium te bouwen, moet de raad éérst besluiten dat het bestemmingplan gewijzigd mag worden. Maar de raad maakt zich nou al zorgen over het aantal verkeersbewegingen en wil een verkeersplan zien.

Wethouder De Pee stelde al voor dat later te maken, maar niet iedereen in de raad deelt haar ongeduld. Na een schorsing van enkele minuten ligt er een amendement dat de wethouder de opdracht geeft éérst het onderzoek te doen. Het wordt aangenomen — en de verklaring van geen bedenkingen komt later terug. Voor bewoners geruststellend, een ondernemer teleurstellend, maar met deze inhoudelijke vergadering voor iedereen onderbouwd.

Het is precies waar raadsvergaderingen voor zijn bedoeld. Al kostte het wel een uur. Nu pas zit deze behemoth van een vergadering er op. En moet je toch concluderen dat deze raad nou niet echt heeft zitten lantefanteren, maar gewoon zijn volksvertegenwoordende werk heeft gedaan.

Dit is wat het is. Dit is ook waarom gemeenteraadsleden – net als hun begrotingen – aan het einde van hun kunnen zijn. En het beste bewijs dat er flinke veranderingen en forse investeringen nodig zijn om gemeenten nog als een democratie te laten functioneren.

Deze column verscheen op 3 mei 2021 bij Binnenlands Bestuur.

‘Ik had van de griffier begrepen dat we wel ons stuk voor konden voorlezen,’ zegt Inge Oort (Burgerforum) als eerste. ‘Dan kunnen we onze moties toelichten. De gemeenteraad van Losser bespreekt vanavond het concept van de Regionale Energie Strategie, de RES. Waarbij vooral blijkt dat de Losserse raad ook maar eens energie in samenwerking moet steken.

Oort heeft bij de RES maar liefst vier moties ingediend. Ze is niet de enige, in totaal liggen vijftien moties en één amendement. Al zijn die overige voorstellen voorzien van alle logo’s van de vijf Losserse fracties. Ze hebben ze gezamenlijk ingediend.

Met die moties roepen de raadsleden bijvoorbeeld op ‘besparingen op Twentse schaal met
Twentse campagnes’ of ‘rekenmodellen als advies in plaats van verplichtend’ te zien. Allemaal steekhoudend, al vraag je je toch af of de raadsleden niet eerder bij het RES-proces betrokken zijn geweest. De Regionale Energie Strategie is tenslotte ook van de raad — en al sinds eind 2018 overleggen gemeenten, de provincie én de waterschappen met elkaar.

En dan zijn er de moties van Oorts fractie Burgerforum. ‘De vraag is of de RES het juiste middel is om het doel te bereiken,’ zegt Oort. Volgens Oort zijn de grootschalige projecten uit de RES niet meer nodig. Vooral de windmolens moeten het ontgelden. ‘Hoe CO2-neutraal zijn die eigenlijk?’ vraagt ze. ‘De grote rotorbladen kunnen worden beschouwd als chemisch afval.’

‘Wilt u zich beperken tot de punten gerelateerd aan uw moties?’ vraagt burgemeester Cia Kroon dan. Blijkbaar heeft men via de presidium-app afgesproken de bijdragen in deze vergadering te beperken tot de moties. Vandaar wellicht Oorts eerdere opmerking over het voorlezen van ‘het hele stuk’.

‘Ehmmm,’ zegt Oort, ‘als ik die punten er zo uit moet halen, ben ik een beetje van mijn apropos natuurlijk.’ Dus leest ze maar verder. ‘Wilt u nu dan uw moties en het amendement indienen,’ roept de burgemeester een paar zinnen later alweer. ‘Ons amendement is raadsbreed ondersteund,’ legt Oort uit. Met het wijzigingsvoorstel stelt ze voor de concept-RES slechts ‘voor kennisgeving aan te nemen’ in plaats van akkoord te gaan.

 

Voor een document waar juist de raden bij het ontwerp betrokken zouden moeten zijn is dat een behoorlijke uitspraak. Nóg vreemder is dat Oorts moties steevast dezelfde twee argumenten noemen: de ‘constatering’ dat de RES ‘zoals dat nu voorligt niet onze steun kan krijgen’ en de overweging dat ‘een aantal zaken in het document onvoldoende is uitgewerkt.’

Jimme Nordkamp (PvdA) vindt Burgerforum niet constructief. Het verhaal van de fractie is anders dan in de oordeelsvormende vergadering. ‘Dat is niet betrouwbaar,’ oordeelt Nordkamp. ‘We hebben onze moties vorige week woensdag naar alle fracties op de mail gezet,’ zegt Oort, duidelijk gepikeerd. ‘We hebben tot vandaag niets gehoord.’

‘Van uw moties kun je ook geen kaas maken,’ reageert Nordkamp. Vooral de argumentatie ontbreekt erin, vindt hij. ‘Het zijn vodjes,’ zegt hij — al verklaart het niet waarom hij er niet eerder op reageerde. ‘Ik heb gewoon niets met onbetrouwbare politiek.’

‘Mocht Nordkamp ons op onbetrouwbare politiek betrappen, gaan we graag in gesprek,’ antwoordt Oort. ‘Die uitnodiging waardeer ik zeer,’ reageert Nordkamp.

Waarmee de lucht tussen de twee weer wat geklaard lijkt. Voor Oorts moties maakt het niet veel uit. Alleen PvdA’er Nordkamp zal bij een van de moties ‘voor’ stemmen. Het amendement om de gezamenlijke energiestrategie maar voor kennisgeving aan te nemen wordt, met een waslijst van de 11 andere moties wél aangenomen.

Voor een gezamenlijk opgestelde strategie blijft dat tóch een rare conclusie. En daarmee ook de vraag of de 13 andere gemeenten in de Twentse RES-regio de Losser politici nou wél constructief vinden.

Deze column verscheen op 31 maart 2025 bij Binnenlands Bestuur.

‘Veel fracties hebben in de commissie al aangegeven dat dit een hamerstuk kan zijn,’ waarschuwt burgemeester Wendy Verkleij. ‘Wees zuinig met de tijd van de raad.’ Toch zal de raad nog aardig wat woorden wijden aan het verwerven van het politiebureau. De gemeenteraad van Noordwijk is namelijk nog niet klaar met dit onderwerp, maar vooral nog niet met zichzelf.

‘Staat voor u onomstotelijk vast dat de politie eigenaar is van het bureau?’ vraagt Taetske Visser-Danser (Puur) als eerste. Uit documenten blijkt het niet, zegt ze. Visser-Danser denkt dat het te kopen politiepand al van de gemeente ís. Terwijl de gemeente op het punt staat 1,2 miljoen euro voor de aanschaf te reserveren.

‘Die overdracht is in 1993 bij wet geregeld,’ stelt Dick Gutlich (D66). Volgens hem is alleen niet duidelijk of er ook een som geld voor is betaald. ‘Waar leest u in de wet dat het eigendom is overgedragen?’ interrumpeert Visser-Danser. ‘Dat leidden we af uit de raadsstukken,’ zegt Gutlich. ‘Maar het kan ook alleen het recht van opstal zijn,’ pareert Visser-Danser. ‘Ja maar dan zou ook het eigendomsrecht overgedragen moeten zijn,’ komt Gutlich terug. ‘Recht van opstal gaat alleen over de grond.’

‘Het wordt een beetje een juridische discussie,’ merkt ook Gutlich op, om nog maar eens in technische termen uit te leggen waarom hij denkt dat Visser-Danser er naast zit. Waarop deze nog maar eens benadrukt dat de taxatie niet klopt. ‘De prijs is ook niet marktconform,’ gaat Astrid Warmerdam (Doen!) verder. ‘En we willen ook graag weten of ook de grond in 1993 aan de politie is overgedragen.’

‘Als er is betaald dan heeft de bank nog wel die gegevens,’ weet Wim van Haaster (CDA). ‘Het is triest dat je als wethouder met dit voorstel naar de raad wordt gestuurd,’ vindt Peter van Bockhove (Lijst Salman). ‘Ik wil ook nog wel hulp verlenen in het opsporen van de bankgegevens,’ zegt hij. ‘Het is niet belangrijk of er is betaald,’ vindt Jaap de Moor (Bruisend Noordwijk). ‘Geldvorderingen verjaren na vijf jaar.’ Lichtelijk vermoeid vraag ik me af of dit forensisch werk onder de kaderstellende, controlerende of vertegenwoordigende taak van het raadslid moet worden geschaard.

‘We hebben er in de commissies al veel over gesproken en doen dat nu opnieuw,’ verzucht wethouder Sjaak van den Berg. Juristen van de gemeenten én van de politie hebben er ook lang naar gekeken, volgens de wethouder. Ook de bank heeft gezocht. ‘Dat er geen duidelijkheid is over het eigenaarschap, frustreert ons ook.’

‘Maar is de taxatiewaarde dan wel reëel?’ wil Warmerdam nog weten. ‘Als er een professionele taxatie ligt past het niet dat een raadslid dat daar totaal niet voor is opgeleid daar nog vragen bij stelt,’ interrumpeert Michael van Dormolen (VVD). ‘Ik vind het redelijk vervelend dat u mij even neer zet als een dom blondje,’ zegt Warmerdam terug. ‘Dat heb ik niet gezegd,’ vindt Van Dormolen. ‘Het maakt toch wel uit of de grond mee is getaxeerd,’ valt Rommie van Dokkum (PvdA) nog bij. ‘Alle grond onder de stenen is meegetaxeerd,’ legt wethouder Van den Berg uit. ‘De rest is eigendom van de gemeente.’

Maar nóg meer details gaan dit agendapunt sowieso niet meer redden. Sterker, bij elk detail zal de feitenhonger van de raadsleden groter worden — en er steeds een nieuwe stok in zien om het college mee te slaan. Na de stemming blijkt de uitslag dan ook voorspelbaar en heeft dit technisch verhoor vrijwel niets aan het politieke besluit bijgedragen. En is de echte taxatiefout, dat dit debat over de inhoud zou gaan — terwijl de enige gevraagde beslissing wederzijds vertrouwen was.

Deze column verscheen op 31 maart 2025 bij Binnenlands Bestuur.

‘Door het digitaal vergaderen moet ik het samenvatten iets langer voorbereiden’, zegt burgemeester Rob Metz. In de eerste termijn heeft de gemeenteraad van Soest gesproken over de bestuurlijke visie op grondstoffeninzameling. Dat de voorzitter even de tijd neemt, is geen slecht idee. En niet alleen, zo blijkt bij deze vergadering, voor bijeenkomsten in een virtuele omgeving.

‘Meneer De Wolf heeft als eerste zijn handje opgestoken’, opent Metz de eerste termijn. ‘Vermindering van kosten, minder restafval, meer grondstof’, zegt Tim de Wolf (GGS). De afvalvisie moet ervoor zorgen dat het samenwerkingsverband Reinigingsbedrijf Midden Nederland (RMN) meer gezamenlijk naar één doelstelling toe werkt. ‘Er is winst te halen voor zowel het milieu als de inwoners’, vindt De Wolf.

‘Het CDA kan de doelen onderschrijven’, zegt Peter Lucas (CDA), ‘de vraag hoe je die gestalte geeft, komt daarna.’ Het ergert Lucas dat de visie al een uitvoeringsprogramma heeft. Ook het politiek gevoelige gedifferentieerd afvalkosten heffen – DIFTAR – staat daar in. ‘De breed aangenomen motie onderzoek te doen naar DIFTAR is nog niet eens uitgevoerd’, benadrukt Lucas. ‘De notitie lijkt zelfs voor te sorteren op DIFTAR’, meent ook Yolande Gastelaars (DSN).

Wellicht hadden ze het liefst het uitvoeringsdeel uit het visiedocument geamendeerd. Aangezien alleen de hele visie ter besluitvorming voorligt, wordt dat ingewikkeld. Tijdens een vergadering een hele nota aanpassen, om het bijvoorbeeld als initiatiefvoorstel weer in te dienen, is praktisch onmogelijk. Nu zeggen Lucas en Gastelaars tegen te stemmen.

Hans Boks (LAS) doet toch een poging. Met een motie vraagt hij de raad zich uit te spreken ‘de volledige keuzevrijheid te behouden’. De raad is wel vaker geconfronteerd met besluiten van het bestuur van het samenwerkingsverband, waar de beleidsruimte van de raad feitelijk nihil was. ‘We wensen niet in een fuik getrokken te worden zonder de onderzoeken waar we om hebben gevraagd’, stelt Boks.

‘We willen ons nadrukkelijk niet vast laten leggen’, zegt ook Peter van der Torre (VVD), maar wil zich nog niet uitspreken over Boks’ motie. ‘Dan zou ik ‘m eerst moeten zien’, legt hij uit. ‘Ik zou ‘m ook graag eerst op de mail krijgen’, zegt Elske ter Beek (GroenLinks). Blijkbaar heeft Boks zijn motie pas net kenbaar gemaakt en niet bijvoorbeeld al een week eerder. Om er even over na te denken. ‘Wellicht kunt u de motie bespreken via de WhatsApp-groep van uw fractie’, suggereert burgemeester Metz nog, terwijl de griffier z’n uiterste best doen om Boks’ motie alsnog bij alle raadsleden te krijgen.

Hoe dan ook lijkt wethouder Nermina Kundic de bezwaren te begrijpen. ‘Ik hoor enkele fracties twijfelen over de opgenomen mogelijkheden’, zegt ze. Maar volgens haar is het overbodig er een motie voor in te dienen. ‘De raad gaat straks over de uitvoeringsmogelijkheden’, belooft ze.

Na een lees- en vermoedelijk ook denkpauze is Boks in ieder geval niet overtuigd van Kundic’ geruststelling. Hij wil z’n motie graag in stemming brengen. Met weinig soelaas; de woordvoerders van GGS, D66, ChristenUnie/SGP, GroenLinks, Burgerbelangen en PvdA zeggen tegen Boks’ motie te zullen stemmen.

‘Dat betekent dat er 13 leden vóór en 16 tégen zijn’, zegt Metz na zijn bedenktijd. Maar dat betekent dat helemaal niet. Stemmen kunnen gemeenteraden alleen wanneer ieder raadslid zich uitspreekt. Het zou ook raar zijn wanneer de woordvoeders bij het ‘stemmen zonder last’ andere raadsleden vertegenwoordigen.

Metz is misschien geïnspireerd geraakt door de manier waarop de Tweede Kamer momenteel stemt, maar zelfs dat is juridisch dubieus. Feitelijk betekent Metz oplossing dat Boks’ motie nu niet in stemming is gebracht en, omdat niemand daartegen bezwaar maakte, dat-ie is aangenomen.

Gelukkig oordeelden zelfs de tegenstemmers dat de motie overbodig was, en verandert er niets mee in het beleid van de gemeente. Helaas verandert er ook niets aan de manier waarop deze raad zich voorbereidt op een vergadering. Want de échte winst valt toch te behalen bij amendeerbare raadsbesluiten, meer voorbereidingstijd voor de moties en, uiteraard, een juridisch houdbare procedure voor de stemopneming. Ook wanneer de vergaderingen weer in fysieke omgeving mogen.

Deze column verscheen op 12 april 2021 bij Binnenlands Bestuur.

‘Ik dacht, ik maak u opmerkzaam op mijn handje.’ Een zin die ruim een jaar geleden in de raadzaal tot verwarde blikken had geleid maar in een virtuele vergadering doodnormaal is geworden. Dat je in het Limburgse Bergen toch onthutst bent, komt door wat er daarna gebeurt.

De raad van Bergen spreekt over de financiering van het nieuwe buurthuis in het dorp Afferden. 1,1 miljoen euro moet er voor beschikbaar worden gesteld. Volgens Jack Jennissen (VVD) is het goed dat het college dit initiatief voor de financiering neemt.

‘Voorzitter.’ Burgemeester Pelzer zoekt op haar scherm waar het geluid vandaan komt. Het is Frans Camps (KERN). ‘Sorry ik had mijn microfoon dichtgezet,’ zegt de burgemeester. ‘Sorry dat ik u zo onderbrak,’ zegt Camps op zijn beurt. ‘Ik zag dat u ijverig aan ’t schrijven was,’ verklaart Camps zijn verbale melding, terwijl het opsteken van zijn virtuele handje genoeg zou moeten zijn voor de interruptie.

‘Meneer Jennissen geeft aan dat de gemeente het initiatief heeft genomen,’ begint Camps, ‘het is me nu niet meer duidelijk of de stichting gevraagd heeft om de lening of dat de gemeente het heeft aangeboden.’ Maar dat is niet Camps’ vraag. ‘Kunt u mij zeggen hoe u aan de informatie komt dat de gemeente het initiatief nam?’

‘Ik heb dat vernomen van de collegeleden,’ antwoordt Jennissen. ‘Voorzitter,’ gaat Camps verder. ‘Wanneer heeft de heer Jennissen dat dan gehoord? Ik heb het in geen enkele commissievergadering gehoord en ook nergens in de stukken gelezen,’ meent Camps. ‘Dat was buiten een officiële vergadering om,’ verklaart Jennissen, ‘tijdens een coalitieoverleg.’

Camps stottert ervan. Dat is begrijpelijk. Voor een goed democratisch debat is het fundamenteel dat raadsleden over dezelfde informatie kunnen beschikken. In Bergen gaat men daar blijkbaar anders om met wat toch als een principe van het functioneren van de parlementaire democratie moet worden gezien.

Meestal wordt er knap schimmig gedaan over wat er tijdens coalitieoverleggen word besproken. Dat Jennissen er nu over begint is óf schaamteloos óf een inkijkje met de proporties van ‘het blaadje van Ollongren’.

‘We kennen allemaal de verhalen van achterkamertjespolitiek,’ stamelt Camps aangeslagen. ‘Het gaat goed duaal zo.’ Je hebt geen betere beeldresolutie nodig om het sarcasme van Camps op te merken. ‘We zullen wel afwachten hoe het college daar in staat,’ legt Jennissen uit. Nu schiet de cameratechniek wél te kort, want het is onmogelijk te beoordelen of hij Camps’ opmerking wegwuift of, wat gepaster zou zijn, diepe schaamte toont.

Bij die beantwoording van het college lijkt het er toch op het eerste te zijn. Slechts drie zinnen heeft wethouder Claudia Ponjee nodig, waarvan ‘ik heb geen nieuwe politieke vragen gehoord’ de enige inhoudelijke is. Hoewel het niet aan mij is om te beoordelen of haar conclusie juist is, haar beoordeling lijkt er weinig recht aan te doen aan dat de raad al haast een uur over dit punt vergadert. Of dat drie insprekers hun zorgen uitte.

‘Dan heb ik toch een vraag aan de wethouder,’ zegt Camps, maar burgemeester Pelzer kapt ‘m al af. ‘Dat bewaart u maar voor de tweede termijn,’ zegt ze. Blijkbaar meent ze ineens dat wethouders interrumperen niet mag. ‘Nee, nee, nee,’ protesteert Camps — maar de burgemeester drukt zijn microfoon al weg.

Een boze Camps vraagt later een halfuur schorsing. Erna zegt hij een motie van afkeuring tegen de burgemeester overwogen te hebben. ‘Uw manier van voorzitten beïnvloedt de besluitvorming,’ vindt Camps. Dat de motie geen meerderheid zou behalen, heeft hem weerhouden. De geïrriteerde blikken van de andere raadsleden ondersteunen die aanname. Ze vinden Camps vast ‘lastig’. Maar het lijkt het er meer op, dat wat de Bergense coalitie vooral maar lastig vindt, in feite democratie is.

Deze column verscheen op 5 april 2021 bij Binnenlands Bestuur.