Is er een procedure voor emotie?

‘Wat mij opvalt is een aantal stukken die ter kennisname staan,’ zegt Ben Kenters (Fractie Kenters). De gemeenteraad van Veendam bespreekt de ingekomen stukken — meestal een agendapunt dat met hamerslag verdwijnt. Maar deze keer ligt het zwaartepunt niet bij de inhoud, maar bij de procedure.

Bij de ingekomen stukken staan meerdere documenten over zoutwinningsbedrijf Nedmag. ‘Mijns inziens zijn het cruciale stukken,’ vindt Kenters. Hij wil ze bespreken in een commissievergadering. ‘En ik roep inwoners op zienswijzen in te dienen.’

‘Kunt u aangeven welke stukken u precies bedoelt?’ vraagt burgemeester Annelies Pleyte. Er zijn rapportages, metingen, en informatie over vergunningverlening — geen van allen direct aanleiding voor een raadsbesluit. Waar dan ook zienswijzen voor nodig zijn, is niet duidelijk.

‘Ik steun deze vraag,’ zegt Ammy van Eerden (ChristenUnie). Meteen gevolgd door een ander agenderingsverzoek. ‘Dát punt gaat al naar de raad,’ zegt burgemeester Pleyte over het nieuwe verzoek. ‘Laten we eerst het vorige afronden.’ Maar ook dat gesprek over de Nedmag-stukken is nog onduidelijk. ‘Wat is precies het discussiepunt?’ wil Christel Knot (Gemeentebelangen) weten. De provincie heeft voor een eventuele vergunningverlening juist een GGD-onderzoek naar de gezondheidseffecten gelast. ‘Dit raakt de gezondheid van Veendammers,’ vindt Kenters. ‘Ik denk dat de bezorgdheid van de oppositie nog eens gedeeld wordt met het college.’

Meteen steekt Knot haar hand weer omhoog. ’Ik wil voorkomen dat het een heel debat wordt,’ zegt burgemeester Pleyte. ‘Ik sta nog één opmerking toe en dan wil ik het daarbij laten.’

‘Het is wat ongewenst dat de heer Kenters zegt dat het een zorg van de oppositie is. Het is een zorg van heel de raad,’ zegt Knot stuurs. ‘Het gaat me er alleen om wat we inhoudelijk in de commissie gaan bespreken.’

‘Ik zou graag de zienswijze die het college wil gaan indienen bij de provincie willen agenderen,’ zegt Van Eerden, terwijl het toch vanzelfsprekend is dat zo’n concept-zienswijze éérst in de raad wordt geagendeerd. Zoiets wordt immers door het hele gemeentebestuur – dus raad én college – ingediend. ‘Eventueel ook met een zienswijze van de raad,’ vindt Van Eerden. ‘En door inwoners te betrekken.’

‘Ik probeer het even samen te vatten,’ zegt Pleyte. Meerdere raadsleden worden onrustig van de inmiddels verwarde verzoek. ‘De brieven zijn grotendeels al in procedure hè,’ legt de burgemeester uit. Kenters schuifelt op zijn stoel. ‘Er is een onderzoeksvraag lopend,’ zegt Pleyte. Maar niemand lijkt op rationele uitleg te wachten. ‘Ik zoek naar het voordeel van nu agenderen.’ Ze kijkt Kenters aan, die glazig terugkijkt.

Kenters lijkt het zelf ook niet meer te weten. ‘Wil iemand anders reageren?’ vraagt hij. ‘Ik wil graag dat de zienswijze vroegtijdig beschikbaar is,’ zegt Van Eerden. ‘Zodat wij tijdig kunnen reageren.’ Pleyte knikt. ‘Volgens mij voorziet de procedure daarin,’ legt ze uit. ‘Dan is er ook nieuwe informatie, anders wordt het vrees ik een herhaling van zetten.’

‘Ik wil ook graag de raadsbrief over verkeersstudies agenderen,’ zegt Harry Schonewille (SP). terwijl het gesprek over de Nedmag-rapportages toch echt niet is afgerond. Niet alleen burgemeester Pleye is verbaasd. ‘Kunnen we dan de andere afronden?’ zegt ze. Niemand verzet zich er meer tegen, waarmee Kenters’ verzoek tot agendering slechts daarom lijkt te zijn afgehandeld.

Tot een duidelijke uitspraak van de raad komt het daarmee dus niet. Net zo min als helderheid over hoe de zorgen worden geagendeerd — of hoe de wens om bewoners te betrekken een plek krijgt in de behandeling. Hopelijk lukt het de agendacommissie daar wél lijn in te brengen. En het gesprek zo te organiseren dat het over gezamenlijke afwegingen gaat, en niet alleen over individuele bezorgdheid.

Deze column verscheen op 30 juni 2025 bij Binnenlands Bestuur.

‘De gemeenterekening is het eerste bespreekpunt, als ik het goed heb.’ Burgemeester Roelof Bleker kijkt schichtig over zijn stukken. Tenminste, áls het de burgemeester is – de ambtsketen ontbreekt. Maar goed, er ontbreekt wel meer vanavond. Zoals urgentie, betrokkenheid, controle.

Bij die gemeenterekening heeft Robin Wessels (GroenLinks) een motie aangekondigd, vertelt burgemeester Bleker. ‘Vorige week hebben we al uitgebreid stil gestaan bij de gemeenterekening,’ zegt deze. ‘Bij 52 van onze taken stond het bolletje op rood.’ Blijkbaar rapporteert het college aan de raad met een stoplichtmodel en ‘rood’ betekent dat de taak niet is gehaald. ‘Dat is 36 procent,’ zegt Wessels. In de tussenrapportage van vorig jaar zag de zaak er veel… nou ja: groener uit. ‘Toen stonden er drie op rood en tien op oranje.’ Met zijn motie wil hij het college opdragen eerder te rapporteren.

‘Ik wil de heer Wessels toch wel even bedanken voor de motie,’ zegt wethouder Marc Teutelink. ‘Het geeft mij de gelegenheid even toe te lichten.’ Tot vorig jaar kende het gemeentebestuur twéé tussenrapportages, legt Teutelink uit. De eerste – in april – bood te weinig nieuwe informatie. ‘Let op: alles staat dan op groen.’ Zijn blik treft die van Wessels – haast de enige die nog geïnteresseerd lijkt.

Nu is Teutelinks verhaal inderdaad begrotingstechniek. Niet het spannendste van het raadswerk. Maar wie éven oplet, hoort de wethouder wel over een cruciaal controle-instrument van de raad spreken. Teutelink merkt het zelf ook. ‘Ik kijk u steeds aan,’ zegt hij tegen Wessels, ‘maar het is wel van belang’. Veel indruk lijkt het niet te maken.

Omdat de tussenrapportage in april te weinig informatie bood, is er nu één tussenrapportage in juni, legt Teutelink verder uit. ‘Dat zegt veel meer,’ vindt de wethouder. Maar blijkbaar niet genoeg om een verviervoudiging van het aantal rode stoplichten te voorkomen, concludeer ik. Terwijl de andere raadsleden bladeren in stukken, de vergadering in-en-uit lopen of hun iPad in staren. Één raadslid vertelt blijkbaar een ander iets geestigs, aan diens reactie te zien. Het gaat vast niet over de rode lampjes in de bestuursrapportage.

Overigens zijn veel van de rode bolletjes van vorig jaar wel al in het eerste kwartaal van het volgende jaar gehaald, legt Teutelink verder uit. ‘De grotere punten krijgt u echt wel per brief,’ belooft de wethouder. ‘Als wij vinden dat het nodig is.’

‘Er is vast geen speld tussen te krijgen,’ interrumpeert Wessels. ‘Het gaat erom dat we bij de jaarrekening niet ineens geconfronteerd worden met het feit dat een derde van de doelen niet is gehaald.’ Wessels zoekt vertrouwen, en sturingsmogelijkheid, maar zo te zien vindt de rest van de raad het allemaal best. ‘We lopen uit,’ waarschuwt burgemeester Bleker. ‘De rode punten worden vaak wel in Q1 afgerond hoor,’ zegt de wethouder nog. Of dat dan nog wordt gerapporteerd – het is al juni – vertelt Teutelink er niet bij.

‘We gaan over tot stemming over de motie,’ zegt de burgemeester even later, om van alle kanten gecorrigeerd te worden dat gebruikelijk éérst het agendapunt zelf wordt besproken. ‘Oh ja,’ zegt Bleker. ‘Maar we missen een raadslid,’ constateert de burgemeester. Inmiddels was er alweer iemand weggelopen. ‘Dan stemmen we maar met 38,’ zegt de burgemeester nog, maar ik zie al een fractiegenoot zich over haar stemkastje heen buigen, grijpend naar het pasje van de afwezige.

Gelukkig keert het raadslid net op tijd terug en kunnen de stemkastjes zonder pasjesfraude worden bediend. De motie haalt het niet. Maar ik vraag me af of alle raadsleden kunnen navertellen waar het precies over ging. En vooral: waar het eigenlijk had moeten over gaan.

Deze column verscheen op 16 juni 2025 bij Binnenlands Bestuur.

De uitzending valt samen met het 100e VNG-congres, dat deze week plaatsvindt in Groningen. Een passend moment voor reflectie op de ontwikkelingen in het lokaal bestuur sinds de dualisering in 2002. In het gesprek gaat het onder meer over de veranderingen in het politieke landschap sinds die tijd en wat dat vraagt van raadsleden, over de groeiende verantwoordelijkheden van gemeenten als gevolg van de decentralisaties en de toenemende werkdruk die raadsleden ervaren.

Ook komt de nijpende financiële situatie van veel gemeenten aan bod, nu het ‘ravijnjaar’ nadert en gemeenteraden straks met een lege portemonnee de verkiezingen ingaan.Natuurlijk staat het programma ook stil bij de gevolgen voor gemeenten van het vallen van het kabinet. Moeten inwoners zich zorgen maken? Tot slot benadrukt Bijl dat gemeentelijk beleid vaak politieker is dan veel mensen denken — en waarom het dus belangrijk is om te gaan stemmen.

‘Als we willen dat gemeenten het verschil maken, moeten we ze daar ook de ruimte voor geven — politiek, bestuurlijk én financieel’, aldus Bijl.

De uitzending van VROEG! is live te beluisteren via NPO Radio 1 op dinsdag 18 juni van 05:00 tot 06:00 uur, en later terug te vinden als podcast. De presentatie is in handen van Merel Wielaert.

‘De rust is veranderd in ongerustheid.’ Achter het spreekgestoelte van de gemeenteraad De Wolden staat een inwoner. In haar dorp is de lelieteelt toegenomen. Zorgelijk, omdat de gebruikte bestrijdingsmiddelen ziektes als Parkinson en ALS zouden veroorzaken. ‘U bent in de positie lelieteelt een halt toe te roepen.’ Met een motie wil raadslid Henk van IJzendoorn het college daartoe oproepen. Maar ironisch genoeg blijken zijn interrupties vooral effectief in het verdelgen van een goed debat.

‘Stoppende veehouders verpachten hun grond aan lelietelers,’ legt Van IJzendoorn uit. Dat nog niet onomstotelijk vaststaat dat de gebruikte middelen de ziekten veroorzaken, doet er volgens hem niet toe. Een huisarts uit de gemeente had de raad al eens verteld dat het aantal zenuwziekten fors is toegenomen. ‘Het aantal Parkinsonpatiënten is het laatste jaar weer met tien procent gestegen,’ vertelt Van IJzendoorn. ‘Alleen al in zijn praktijk.’ De gemeente móet ingrijpen, vindt hij. ‘Het gaat erom dat wij onze zorgplicht kunnen garanderen.’

‘Er is inderdaad aanleiding om bezorgd te zijn,’ vindt ook Anneke Assink (PvdA). De bestaande onderzoeken zijn niet juist, weet ze. ‘Ze houden ook geen rekening met stapeleffecten.’ En nieuw onderzoek is pas in 2031 gereed. ‘De heer Van IJzendoorn vraagt terecht aandacht voor dit onderwerp.’ Ze twijfelt toch over de motie. ‘Beleid maakt op feiten,’ vindt ze. Een oorzakelijk verband tussen Parkinson en de bestrijdingsmiddelen is niet aangetoond. ‘Het onderzoek naar voren trekken is logischer.’

Van IJzendoorn weet de interruptieknop van zijn microfoon meteen te vinden. Een vraag is het niet. Het voorzorgsbeginsel van de Omgevingswet geeft voldoende aanleiding, stelt hij. ‘Het gaat om risico’s waarvoor het beschikbare bewijs indicaties geeft, maar onvoldoende wetenschappelijke onderbouwing voor aard en omvang,’ leest hij voor.

‘Natuurlijk moeten we gezondheidsrisico’s voorkomen,’ zegt Hillegonda Jansen (VVD). Maar de motie gaat haar te ver. ‘Wij willen duidelijk bewijs. En feiten,’ zegt ze. Het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden – het Ctgb – voert daarvoor een beoordeling uit. Van IJzendoorn grijpt opnieuw naar zijn microfoon. ‘Het Ctgb heeft erkend dat de onderzoeken volledig foutief waren,’ zegt hij. Dat middelen nu zijn toegelaten is daarom niet zo relevant, vindt hij.

Volgens Jansen legitimeert dat niet deze, zoals ze het noemt, drastische motie. ‘Dit is nadrukkelijk een manier om de gezondheid van onze inwoners te beschermen,’ interrumpeert Van IJzendoorn weer. ‘U begint met dat u gezondheid belangrijk vindt en vervolgens komt u er niet meer op terug.’ Jansen zwijgt maar.

‘Het gevolg van de motie is dat lelieteelt wordt verboden,’ stelt Harold Benning (Gemeentebelangen). En de gemeente kan niet bepalen welke gewassen een boer verbouwt, vindt hij. ‘De gemeente gaat hier wel over,’ interrumpeert Van IJzendoorn. ‘Volgens mij niet,’ zegt Benning. ‘Er is strenge regelgeving en de bollensector zit ook niet stil,’ vindt Jan Michiel Bakker (CDA). ‘We moeten de telers de mond gunnen hun best te doen.’ En joep, Van IJzendoorn interrumpeert weer. ‘Met DDT en asbest duurde het ook heel lang. Ik stel voor nu eens op tijd in te grijpen.’

‘Kunt u met een gerust hart naar huis gaan?’ vraagt Van IJzendoorn nog in de tweede termijn. Zijn motie haalt het er niet mee. Dat wethouder Gerrie Hempen zojuist heeft uitgelegd dat zijn lezing van het voorzorgsbeginsel niet opgaat, zal niet hebben geholpen. Maar Van IJzendoorn zat ook zichzelf in de weg. Hij was juist degene die voorkwam wat deze raad nodig had: iemand die de zorgen deelt, maar ook de twijfels van anderen een plaats geeft. Want niet alleen in de politiek is luisteren naar de aarzeling van je opponenten effectiever dan opschakelen in overtuigingskracht of zelfverzekerdheid.

Deze column verscheen op 2 juni 2025 bij Binnenlands Bestuur.

‘Dan zijn we bij agendapunt drie, het vragenhalfuurtje voor de raad,’ zegt burgemeester Evert Jan Nieuwenhuis. ‘Onze maandelijkse uitdaging het ook een halfuur te laten duren.’ De raadsleden van Waddinxveen lachen. Hopelijk schamper, want ze hebben zelf maar liefst 11 vragen ervoor ingediend. ‘Da’s een goeie tweeënhalve minuut per vraag,’ heeft Nieuwenhuis al uitgerekend.

Een hele volle agenda heeft de raad niet. De drie inhoudelijke bespreekstukken zijn wél politiek stevig: een toekomstvisie op de gemeente tot aan 2050, een aanpassing in de verordening op het sociaal domein en een fonds voor starterswoningen.

Maar eerst het vragenhalfuur.

‘Over twee maanden is het zomer,’ leest Sophie Vogelaar (D66) voor. ‘Sommige leven er naar toe, anderen zien er tegenop.’ Ze wil dat de gemeente kwetsbare gezinnen meer helpt met zomerkortingen. Gouda en Rotterdam hebben kortingen op ‘zwemmen in het zwembad, een bezoek aan een museum en een pannenkoek,’ vertelt ze. In Waddinxveen is de lijst vrij kort, vindt Vogelaar. Daar moet wat aan gebeuren. Zo kort voor de zomer kan dat niet, zegt wethouder Brigitte Leferink. Juist na de zomer gaat ze in gesprek met aanbieders. Voor het volgende jaar. Vogelaars spreektekst wordt intussen uitgedeeld aan de pers.

Pauline Schepers (VVD) zag op LinkedIn dat RES-doelen misschien niet gehaald worden. Klopt dat? De bron, een voormalig programmamanager van de regio, werkt al maanden niet meer voor de gemeente, sust Leferink. Maar tegenvallers worden besproken aan de duurzaamheidstafel, verzekert ze.

Sylvia Vink (WeWa) en Martin Kraaijestein (PCW) zijn verontrust over een rapportage van het waterschap. Daar stond dat bij één meting in één sloot een hulpstof maar liefst 720 keer had overschreden.‘Welke actie heeft ú ondernomen?!’ vraagt Kraaijestein met klem. De norm is extreem laag, legt wethouder Albert Kerssies uit — en de stof is misschien niet eens schadelijk. ‘We willen een hardere aanpak,’ zegt Vink.

Vraag 4. D66’er Juliette Brandenburg wil weten waarom Waddinxveen geen voordeliger tarief heeft voor maatschappelijke buitenreclame. Haar partij heeft met een campagneposter eindexamenkandidaten succes gewenst, maar ontdekte dat partijgenoten in buurgemeente Gouda daar veel minder voor hoefden te betalen. ‘Het contract loopt tot 1 januari’, vertelt wethouder Kerssies. ‘We nemen het dan mee.’

‘Zwemmen is gezond,’ oreert Bart Drost (PCW) bij vraag 5. Hij las dat zwembadwater landelijk slecht scoort. Hoe zit dat hier? RIVM hanteert een nieuwe meetmethode, antwoordt Leferink. Er wordt aan verbetering gewerkt. Vraag 6. ‘WMO is al een moeilijk woord,’ zegt Raiza Sattaur (onafhankelijke fractie). Het gemeentelijke zorgportaal is te ingewikkeld; kunnen de aanbieders daar niet op? ‘Dat zijn er letterlijk honderden,’ antwoordt wethouder Femke Vleij. Dan wordt het júist ingewikkeld.

Hoe staat het met het veilig maken van de Bodegraafse straat? Niels Hart (PCW) heeft er al een tijdje niets van gehoord (vraag 7). Wilt u gaan praten met het Nationaal Fonds Betaalbaar kopen? Waarom heeft Waddinxveen nog geen landelijke veteranendag?

Ruim drie kwartier later heeft ook het aantal vragen de toegestane gezondheidsnorm overschreden. De inhoudelijke besprekingen moeten dan nog beginnen. Tegen twaalven druipt het publiek af. Niet omdat de vergadering klaar is, maar omdat dan het besloten deel pas begint. De oogjes van de leden zien er na afloop vast nog kleiner uit. Hopelijk laten ze het gemopper over dit latertje achterwege. Ze hadden immers ook kunnen kiezen voor scherpere vragen zonder politieke inleiding, schríftelijke vragen — of gewoon een mailtje aan de wethouder. En minder campagnenummertjes.

Dat raadsleden zich profileren hoort in een vertegenwoordigende democratie. Maar de raadzaal is toch geen campagnepodium. Al helemaal niet als elf vragen in het vragenhalfuurtje vooral elf losse optredens opleveren. Dan wordt de profilering een karikatuur — en het vragenhalfuur voor de publieke tribune een uitputtingsslag.

Deze column verscheen op 26 mei 2025 bij Binnenlands Bestuur.

‘U kunt helemaal een vrije rol vervullen,’ grinnikt Frits Berben. Hij heeft zojuist het voorzitterschap van de raadsvergadering overgedragen gekregen van burgemeester Bob Vostermans. Al zal het voor de burgemeester én de plaatsvervangend raadsvoorzitter beide moeilijk zijn om bij de verbale vaardigheden van raadslid Raf Janssen het gezicht in de plooi te houden.

De raad van Peel en Maas moet deze avond nog een klap geven op het kader Integrale Veiligheid. Burgemeester Vostermans moet deze behandeling meemaken als verantwoordlijk portefeuillehouder dus neemt Berben de hamer ter hand. Het kader is dan ook geen hamerstuk. ‘Ik heb begrepen dat er een amendement is,’ legt Berben uit.

‘We zijn al best uitgebreid met elkaar in gesprek gegaan,’ zegt Omar El Khader (D66) als eerste. Maar met een amendement wil hij het kader tóch verder aanscherpen. ‘Peel en Maas is een plek waar je in vrijheid en veiligheid jezelf kan zijn,’ leest El Khader uit de notitie voor. ‘In onze huidige wereld is dat geen vanzelfsprekendheid meer,’ zegt hij. Met een amendement – samen met de fracties van Lokaal Peel en Maas en die van PvdA/GroenLinks – wil hij dat de gemeente zich expliciet uitspreekt racisme, discriminatie en extremisme. ‘We voegen dit met een bulletpoint toe aan de kaderstellende uitgangspunten,’ leest El Khader het dictum voor.

‘We kunnen de kadernotitie wel ondersteunen,’ zegt John Timmermans (CDA). Het amendement is wat hem betreft niet nodig. ‘Je kunt van alles opschrijven,’ zegt Timmermans, ‘of je er verder mee komt is dan de vraag.’ Wat Timmermans betreft staat de boodschap van El Khader al genoemd in het stuk. ‘Het is maar net hoe je het leest.’ Zomaar zou hij het amendement ‘sympathiek’ kunnen hebben genoemd. ‘Ja,’ zegt ook Paul Sanders (VVD), ‘staat het er niet al in?’ Hij pakt de kadernotitie er bij. ‘We bevorderen een samenlevingsklimaat waarin een diversiteit van meningen, inzichten en culturen vreedzaam samen kunnen gaan,’ leest hij voor.

‘Dit zou wat er in de notitie staat moeten versterken,’ vindt El Khader. ‘Helaas is het amendement hard nodig,’ meent Raf Janssen (PvdA/GroenLinks). Hij is dan ook mede-indiener van het amendement. ‘Als het CDA vindt dat het er al in staat, dan heeft de heer Timmermans er vast ook geen bezwaar tegen als het expliciet genoemd wordt.’

Timmermans gaat wat achterover zitten. Sanders kijkt om zich heen. Even lijkt het erop alsof iedereen naar hen kijkt voor een reactie, terwijl dat in een gestructureerde raadsvergadering als deze normaal toch ongebruikelijk is. Voorzitter Berben is niet de enige die erbij gniffelt.

Portefeuillehouder Vostermans vindt het amende ment ook niet bezwaarlijk. ‘Ik kan er mee leven hoor,’ zegt Vostermans. ‘Maar je kun je wel afvragen of het in deze kadernotitie hoort, of niet beter bij gemeenschapsontwikkeling past,’ denkt hij. ‘Eigenlijk hoort het in elk kader thuis.’

‘Dat klopt,’ merkt Janssen op. ‘Dus laten we met deze beginnen.’ 

Voorzitter Berben kan weer een lachje niet onderdrukken. Ook Vostermans kijkt geamuseerd hoe ook hij door Janssen verbaal schaakmat wordt gezet.

VVD’er Sanders zegt behoefte te hebben aan schorsing. ‘Het staat er wat ons betreft wel dubbelop,’ zegt hij nadien. ‘Aan de andere kant kan het geen kwaad.’ Ook Timmermans heeft nog behoefte aan het woord. ‘Meneer Janssen zegt “wat kan het dan kwaad om het te steunen” — en dat is ook zo.’

Het amendement van El Khader en de anderen haalt zonder morren unanieme stemming. Een stemming is er niet eens meer voor nodig. Sympathiek? Zeker. Overbodig? Dat is maar net hoe je het bekijkt. Maar ermee is het wél duidelijk dat met de juiste woorden kun je zelfs twijfel wegnemen vóórdat iemand besluit om tegen te stemmen.

Deze column verscheen op 19 mei 2025 bij Binnenlands Bestuur.

De liefde voor de lokale democratie begon bij Bijl op een onverwachte plek: de lokale radio. ‘Jaren geleden presenteerde ik een programma over filmmuziek’, vertelt hij in een interview met de Stichting Lokale Politieke Partijen. ‘Maar bij zo’n kleine omroep bemoeit iedereen zich met alles. Zo kwam ik in aanraking met de gemeentepolitiek.’ Inmiddels is hij al jaren politiek observator, trainer en adviseur, en bezoekt hij als ‘mystery burger’ raadsvergaderingen in het hele land.

Volgens Bijl verrijken lokale partijen het politieke landschap. Niet alleen omdat ze dicht bij inwoners staan, maar ook omdat ze de gevestigde orde dwingen na te denken over de essentie van politieke vertegenwoordiging. ‘Raadsleden van landelijke partijen zijn meestal lid geworden van hun partij vanwege een ideologie. Terwijl vertegenwoordigers van Lokaal Belang of “Echt voor…” in de politiek zijn gegaan om op te komen voor het plaatselijke mkb of de leefbaarheid in de wijk. Daardoor voelen ze voor inwoners dichtbij en herkenbaar.’

Die nabijheid maakt lokale partijen sterk. ‘Ze hebben vaak een lange geschiedenis in hun dorp of stad, kennen de dossiers goed, en weten wat er speelt. Daardoor zijn ze voor veel mensen geloofwaardiger dan de traditionele partijen.’ Maar die kracht kan ook een valkuil worden als er geen gedeeld verhaal of richting is. ‘Partijen zonder samenbindende ideologie zijn gedoemd om uiteindelijk uit elkaar te vallen’, waarschuwt Bijl. ‘Pragmatisme alleen is in de politiek niet genoeg.’

Hij roept lokale partijen daarom op om te investeren in hun partijorganisatie: zorg voor leden, voor een levendige interne partijdemocratie, en voor een gezamenlijk kompas. ‘Zet samen op een rij waartoe je op aarde bent, welk mensbeeld je hebt als partij, en welke richting je op wilt.’ Zelfs ogenschijnlijk praktische keuzes zijn niet waardevrij. ‘Achter een straatlantaarn kan een filosofie schuilgaan. Kies je voor wit licht? Dan verhoogt dat het veiligheidsgevoel. Terwijl zacht licht juist de leefbaarheid vergroot.’

Tegelijkertijd ziet Bijl in zijn dagelijkse praktijk dat ook landelijke partijen lessen kunnen trekken uit de lokale politiek. ‘Te lang hebben zij gefunctioneerd als kandidatenmachines. Ze zochten mensen die goed lagen bij de kiezer, die handig waren in campagnes. Maar daarmee verloren ze hun basis: het zijn van een gemeenschap van mensen met gedeelde waarden.’

Tot slot is er volgens Bijl een les die voor élke partij geldt: neem als raadslid de collectieve verantwoordelijkheid voor álle inwoners serieus. ‘Juist voor lokale partijen kan dat paradoxaal voelen, want soms zijn die opgericht om de belangen van één wijk of kern te behartigen. Maar eenmaal gekozen zit je er voor iedereen. Dat is de belofte van vertegenwoordiging: dat inwoners erop kunnen vertrouwen dat de raad opkomt voor hen allemaal. Dat je stem is gehoord, zelfs als je het niet eens bent met wat de raad besluit.’

lokalepolitiekepartijen.nl/nieuws/interview-pragmatisme-alleen-is-in-de-politiek-niet-genoeg

Op 9 mei 2025 hield John Bijl de Jan van Zanen-lezing, ingesteld bij het afscheid van Van Zanen als voorzitter van VNG. In zijn lezing schetste hij drie oorsprongen van het lokale partijlandschap: demografisch, ideologisch en reactionair. ook lokale partijen worden met die behoefte opgericht. ‘Het succes van lokale partijen is niet toevallig en ook geen afwijking van het systeem. Lokale partijen zijn de voortzetting van iets wat in de democratie altijd heeft bestaan: gewone mensen die zich organiseren om hun gemeenschap te vertegenwoordigen.’

Dat onderscheid doet ertoe. Want alleen als we lokale partijen erkennen als volwaardige dragers van representatie, kunnen we nadenken over hun positie in het politieke stelsel. ‘Wie lokale politici waardeert, erkent zelfbestuur. Wie lokale partijen erkent, waardeert democratie,’ zegt Bijl. Hij hield de aanwezigen voor dat lokale partijen, meer dan gevestigde partijen, tastbare en invoelbare politiek bedrijven: ‘Lokale partijen ontstaan vaak omdat gewone burgers ontdekken dat politieke betrokkenheid niet alleen begint bij abstracte waarden, maar juist bij heel tastbare zorgen. Dan ontstaan een Partij voor de IJsbaan, zoals in Alkmaar, of één tegen een busbaan, zoals in Leiderdorp.’ Daarmee geven zij volgens hem invulling aan de belofte van representatieve democratie: niet alleen gekozen worden, maar ook daadwerkelijk vertegenwoordigen.

Erkenning, financiering en professionalisering

Toch blijft structurele erkenning uit. Lokale partijen groeien, maar de institutionele ondersteuning blijft achter. Dat is volgens Bijl niet alleen een kwestie van geld, maar ook van rechtsstatelijke gelijkwaardigheid. ‘Het subsidiëren van politieke partijen is geen gunst, maar een instrument van de democratische rechtsstaat.’

De aangekondigde Wet op de Politieke Partijen biedt kansen, maar stelt ook nieuwe eisen. Lokale partijen zullen zich moeten organiseren, professionaliseren en een structurele vereniging opbouwen. Volgens Bijl is dat geen bedreiging, maar een uitnodiging.

Democratie als belofte – ook lokaal

In zijn afsluiting reflecteerde Bijl op de essentie van representatie. ‘Niet de vraag óf lokale partijen beter vertegenwoordigen doet ertoe, maar het besef dát hun aanwezigheid de vertegenwoordigende democratie rijker en herkenbaarder maakt,’ aldus Bijl. Lokale partijen laten zien dat democratie niet alleen een bestuursvorm is, maar ook een collectieve verwachting: dat je stem ertoe doet. En dat er mensen zijn die verantwoordelijkheid nemen voor het algemeen belang.

Bijl wees erop dat we de pluriformiteit van ons bestel juist zouden moeten omarmen. ‘Democratie is geen wedstrijd in macht, maar een gezamenlijke zoektocht naar vertegenwoordiging. Niet het recht van de luidste stem, maar het werk om alle stemmen te laten klinken.’ Daarmee houdt de lezing niet alleen de lokale politiek een spiegel voor, maar ook de landelijke wetgever. De professionalisering van lokale partijen mag dan traag verlopen, hun democratische waarde is al lang zichtbaar. ‘

Tot op de dag van vandaag ontvangen lokale partijen géén publieke financiering, terwijl landelijke partijen miljoenen te verdelen hebben. Dat moet anders — het liefst nog vóór de komende gemeenteraadsverkiezingen,’ legt Bijl uit. ‘De kiezer neemt ze al serieus. Nu het systeem nog.’

De Jan van Zanen-lezing verscheen ook als bewerking tot een essay. Dat vind je hier.

 

‘Statenleden die veelvuldig te laat komen moeten trakteren,’ zegt Hugo de Jonge. ‘De stemming is geopend.’ Goedgemutst drukken de Zeeuwse Statenleden hun stemknopjes in. Met deze proefstemming wordt het elektronische stemsysteem getest. Voor de techniek – het systeem is al drie jaar oud – waarschijnlijk overbodig. Maar het olijke ritueel, al dan niet bewust, vervult een andere functie. Een belangrijkere.

‘De treinen gaan dwars door de bebouwde kom dus ze mogen niet lekken, niet botsen en niet ontsporen,’ zegt Trees Janssens (PvdD). Een van de Statenvoorstellen op deze lange vergaderdag is het zogeheten Ruimtelijk Arrangement voor Zeeland: een toekomstvisie op het gebruik van het land- en wateroppervlakte van de kustprovincie. Het voorstel is nog pril. Het college vraagt de Staten om ‘wensen en bedenkingen’ mee te geven.

Janssens maakt zich vooral zorgen om de gevaarlijk stoffen die in de Zeeuwse havens worden gelost en vervoerd. ‘Ammoniak is giftig en explosief. De kans dat er een ongeluk gebeurd is klein, maar altijd aanwezig,’ legt ze uit. Via het spoor wordt het giftig goedje door heel Europa uitgereden. En de transporten zullen toenemen, staat al in het Statenstuk. Bovendien wil het Rijk de regels versoepelen. Er zou geen maximum meer op het vervoer kunnen komen, waarschuwt Janssens. VNG en IPO hebben zich daar al tegen uitgesproken. Samen met SP’er Ger van Unen wil ze dat Zeeland zich er via een amendement expliciet tegen keert.

In het Statenvoorstel staat: ‘PS hebben bedenkingen bij ammoniaktreinen die door de bebouwde kom rijden. De leefkwaliteit mag niet achteruitgaan wanneer transport dwars door de kernen gaat.’ Janssens wil dat veranderen in: ‘PS hebben bedenkingen bij ammoniaktreinen die door de bebouwde kom rijden en verzetten zich tegen het plan van het kabinet om de regels voor het vervoer van gevaarlijke stoffen over het spoor te versoepelen.’

‘U schrapt het woord “leefkwaliteit”,’ merkt Daniëlle de Clerck (VVD) op. Ze vindt dat een stap terug. ‘Het zou voor ons een reden zijn om niet voor de motie te stemmen.’ CDA’er Rinus van ’t Westeinde heeft dezelfde zorg. Janssens twijfelt even en bestudeert haar eigen tekst. ‘Wat mij betreft stond dat al voldoende in de brief, maar heb er geen enkele moeite mee dat er terug in te zetten,’ zegt ze dan. 

‘Ik heb dat er liever niet in,’ zegt Harold van der Velde (SGP.) De leefkwaliteit is al naar beneden gegaan, vindt hij. Eerst was hij vóór het amendement, maar door de wijziging zou tegen gaan stemmen, legt Van der Velde uit. ‘Dat zijn vijf VVD-zetels tegen vier van de SGP,’ plaagt Van der Velde. ‘Dus u mag kiezen wat u liever wil.’ 

In een andere vergadering had het grapje van Van der Velde misschien tot een venijnige sneer geleid. Maar Janssens gniffelt. ‘Misschien kunnen we er uitkomen met een formulering waar iedereen zich goed bij voelt,’ zegt ze.

Dat lukt. Aan het eind van de dag stemt een ruime meerderheid, inclusief VVD en SGP, voor het amendement: ‘Vervoer van gevaarlijke stoffen over spoor dwars door de kernen gaat ten koste van de veiligheid en leefkwaliteit. PS hebben bedenkingen bij ammoniaktreinen die door de bebouwde kom rijden en verzetten zich tegen het plan van het kabinet om de regels voor het vervoer van gevaarlijke stoffen over het spoor te versoepelen.’ 

En het mooiste van alles is: iedere inwoner van de provincie heeft kunnen zien met welke worsteling deze frase tot stand is gekomen. Een resultaat dat nooit bereikt was als de Statenleden elkaar niet de ruimte hadden gegund om te twijfelen aan hun eigen stem — en samen te werken in een soms olijke vergadersfeer waarin dergelijke twijfel kan gedijen.

Deze column verscheen op 12 mei 2025 bij Binnenlands Bestuur.

‘We hebben vanavond een extra raadsvergadering,’ zegt burgemeester Paula Jorritsma bij de opening. De publieke tribune van de raadzaal van Voorst zit inmiddels ramvol. ‘Vanwege een initiatiefvoorstel,’ legt Jorritsma uit, terwijl de bode stoelen bijzet.

Nu is een initiatiefvoorstel geen reden voor een extra vergadering. Toch ligt er een voordracht van Gemeente Belangen, CDA, D66 en SGP: een reservering van 150.000 euro voor de Dorpendeal in Posterenk. Hiermee kunnen bewoners met mogelijk een provinciale subsidie een ontmoetingscentrum beginnen in een gemeentelijk monument in het buurtschap. Echt beleid is het niet. Het voorstel leest als een aan elkaar genaaide motie en amendement, zonder bijbehorend beleidsdoel. Dekking komt uit ‘de algemene reserve of door vrijgekomen middelen vanwege onderuitputting’.

Het initiatief verbaast het college. ‘Waarom niet wachten tot de voorjaarsnota?’ vraagt wethouder Rosmarijn Boender. Het college werkt aan een prioriteitennota om de schaarse middelen integraal af te wegen. Dit voorstel piept voor, meent de wethouder. ‘Basisscholen en andere dorpskernen willen ook investeringen,’ zegt ze. Bovendien wringt het voorstel inhoudelijk. De exploitatie is niet sluitend, de provincie financiert geen verbouwing van monumenten en alternatieve fondsen zijn nog onduidelijk.

Desondanks zijn de initiatiefnemers enthousiast. ‘Dit is waar een klein dorp groot in kan zijn,’ zegt Miriam Jansen (Gemeentebelangen). ‘Dit is niet op een regenachtige zaterdag in elkaar gezet,’ valt Arco Hak (SGP) bij. ‘It takes a village to raise a child,’ citeert Hak — en dus ook een buurtcentrum. Volgens Jansen doet de gemeente alleen maar moeilijk over de provinciesubsidie. ‘Het college gaat op de stoel van de provincie zitten,’ vindt Jansen— ze suggereert dat ze worden tegengewerkt. ‘De bewoners moeten zich steeds weer verdedigen.’

Danny Roelofs (Voortvarend Voorst) ziet het niet zitten. ‘Wat maakt dit voorstel urgent?’ vraagt hij. ‘Wij geven de voorkeur eraan dit bij de voorjaarsnota af te wegen,’ vindt ook Margret Suelmann (VVD-Liberaal 2000). Dan maken we een brede afweging in het algemeen belang van alle kernen, zegt Roelofs. ‘Het ravijnjaar zorgt al voor genoeg uitdagingen,’ vult Willeke Moleman (PvdA-GroenLinks) aan.

‘De urgentie zit ‘m ook in hoe serieus we deze bewoners nemen,’ vindt Jansen. ‘Eigenlijk moet ieder voorstel uit de samenleving onmiddellijk aan de raad worden voorgelegd,’ vindt Wim Vrijhoef (D66). ‘Dit dorp ís algemeen belang,’ vindt hij. Het algemeen belang zit op de volle publieke tribune. ‘Dit is een manier om iets van de OZB aan hen terug te geven,’ vindt Vrijhoef.

‘De suggestie wordt gewekt dat je wel voor moet stemmen anders neem je inwoners niet serieus,’ beklaagt Suelmann zich. De publieke tribune bromt hoorbaar. ‘Dit had helemaal niet op deze manier in de raad besproken moeten worden,’ verzucht Emiel de Weerd (VVD-Liberaal 2000). Maar hij zal voor stemmen. Het is immers een mooi plan. ‘Wij hadden liever tot de voorjaarsnota gewacht,’ herhaalt Roelofs. Hij kijkt naar de volle tribune. ’Maar we zijn niet tegen het plan,’ zegt hij. Zijn amendement om in ieder geval voorwaarden over de co-financiering te stellen trekt hij maar in.

Met alleen twee VVD’ers tegen haalt het voorstel een ruime meerderheid. Tegen begrotingsnormen in, zonder algemene afweging en zonder veel beleid. Op de publieke tribune feliciteren lachende inwoners elkaar.

‘Ik wil u complimenteren: u heeft mooie besluiten genomen, het was een constructief gesprek,’ zegt burgemeester Jorritsma bij de afsluiting. Misschien uit beleefdheid, want van beide klopt niets. Alleen al door de rommelige onderbouwing komt het besluit in aanmerking voor vernietiging door Kroon. Daarnaast mag ze de raad vragen of alle leden zich vrij voelden om écht ‘zonder last’ te stemmen, of dat de volle publieke tribune en de morele druk van collega’s hen voorzichtig richting meegaandheid – en weg van hun eigen mening hebben gemanoeuvreerd.

Deze column verscheen op 6 mei 2025 bij Binnenlands Bestuur.

Grotere kaart weergeven