‘Stuitend’ optreden burgemeester Huisman van Oosterhout

‘Stuitend’. Debatspecialist John Bijl kan het niet anders omschrijven. Vorige week bezocht hij als ‘De Mystery Burger’ een raadsvergadering in Oosterhout.

Bijl doet dit al jaren en heeft inmiddels driehonderd vergaderingen in Nederland gevolgd. Oosterhout viel op, aldus Bijl. En niet op een positieve manier. in de column geeft de burgemeester de raad stevige repliek. ‘Alsof hij een klas vol pubers de les leest,’ legt Bijl uit.

‘Tegelijkertijd is het stuitend om te zien dat de gemeenteraad dit pikt. Ik sprak erover met raadsleden van andere gemeenten. Hun reactie: wij hadden de burgemeester met kop-en-kont over de gemeentegrens gezet.’ Burgemeester Stefan Huisman wil niet persoonlijk reageren op de column. Via een woordvoerder laat hij weten zich ‘vermaakt’ te hebben over hoe hij getypeerd wordt door Bijl.

Wethouderschap is een voltijdbaan. Althans, dat is de intentie. Daarnaast is het ook om anderen redenen onpraktisch wanneer wethouders er nevenactiviteiten met inkomsten op nahouden. Het gevaar van belangenverstrengeling ligt dan al snel op de loer.

Om die reden geldt de regel dat wethouders en burgemeester vanaf een bepaald bedrag hun neveninkomsten afdragen aan de gemeente. Die regeling geldt dan weer niet voor parttime werkende wethouders.

Met die maatregel in het achterhoofd had het college van Reusel-De Mierden bedacht wethouder Anthonis voor 95 procent te laten werken. Zijn neveninkomsten zou hij dan mogen houden. ‘Het lijkt me evident dat de truc van Samenwerking en CDA niet de intentie is van de wet,’ zegt John Bijl tegen Binnenlands Bestuur.

Wat Bijl betreft wordt de regeling aangepast om dit misbruik te voorkomen. Bijvoorbeeld door het parttime-werk te maximeren of de verrekening fluctuerend te maken. ‘Het is vreemd dat de verplichting tot verrekenen én tot melden van neveninkomsten niet geldt voor parttime wethouders. Ik kan me voorstellen dat de Kamer de deeltijdregeling aanscherpt, en de korting laat fluctueren,’ zegt Bijl tegen dagblad Trouw.

Bijl wil de mogelijkheden voor het parttimeschap niet verminderen, maar maakt zich ook zorgen om het misbruikt van de regeling.

Bij een deeltijd-wethouder gaat het wellicht niet om de neveninkomsten en de korting, maar om iets wezenlijkers: de oriëntatie. ‘Kan iemand die ook nog een prominente functie el- ders heeft, zich nog concentreren op het wethouderschap?’

‘De kern van democratische besluitvorming is deliberatie,’ stelde Bijl. Hij ziet bij veel nieuwe experimenten juist die niet toenemen. ‘In Nederland komt er vaak besluitvorming tot stand door compromissen te sluiten, wat in veel gevallen leidt tot halfbakken, net iets te weinig van alles, net iets te ingewikkelde besluiten waar vervolgens niemand echt tevreden mee is en waar iedereen zijn handen van af trekt als het echt spannend wordt,’ zegt Bijl. Beter debat moet ervoor zorgen dat ook besluiten beter worden.

Bij de G1000 is er vaak teveel focus op het snelle resultaat en te weinig oog voor het proces

Het lijkt een hype om iedereen maar te betrekken bij politieke besluiten. Maar hebben we niet juist vertegenwoordigende democratie omdat iedereen zich niet met alles wilde bemoeien? ‘De bakker bakt ons brood. Dus kunnen we de politiek niet ook beter overlaten aan de politici? Het is namelijk ook een vak.’

‘De representatieve democratie kan wel aangevuld worden met meervoudige democratie,’ zegt Bijl. Maar wel om de vertegenwoordigende democratie én het debat te versterken. Niet om het over te nemen. ‘Onder goede voorwaarden en met oog voor het proces.’

Een uitgebreid verslag van de bijeenkomst en Bijl’s bijdrage is hier te lezen.

Het onderzoek van het PeriklesinstituutBijna een kwart van de raadsleden wordt wel eens bedreigd. Dat meldt het Periklesinstituut op basis van hun onderzoek. Het instituut ondervroeg samen met het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) en de Vertrouwenslijn de raadsleden naar de aard van de bedreiging en hun aangifte bereidheid.

Die is opmerkelijk laag. Slechts een op de vijf bedreigde raadsleden doet aangifte. Bij verbale agressie en scheldpartijen via social media wordt meestal geen aangifte gedaan. Vernieling van persoonlijke spullen is voor de meesten wel een reden om naar de politie te stappen. Bij bedreiging van familieleden doet 80 procent aangifte.

Volgens EenVandaag stuiten raadsleden die wel aangifte doen, vaak op onbegrip bij de politie. Zowel agenten als de gemeenten zouden niet goed weten hoe ze om moeten gaan met raadsleden die melden dat ze bedreigd worden.

In de rapportage van het Periklesinstituut doet het daarom vijf aanbevelingen aan de Ministers van Binnenlandse Zaken en van Veiligheid en Justitie. Kamerlid Manon Fokke (PvdA) heeft er al schriftelijke vragen over gesteld. Minister Plasterk van Binnenlandse Zaken heeft al aangegeven deze over te willen nemen.

Zoals elk jaar rijkt een jury van de parlementaire pers de titel voor de beste politicus van Rotterdam uit. Met eerst de bekendmaking van drie genomineerden. Één naam schittert door afwezigheid: die van Ahmed Aboutaleb. De burgemeester was zonder meer de meest opvallende politicus. Had hij die top z’n minst een nominatie verdient?

NRC vraagt het zich af en vroeg oud-PvdA-fractievoorzitter Peter van Heemst, voormalig Kamervoorzitter Frans Weisglas, journalist Fransico van Jole, bestuurskundige Marcel Boogers en jurylid John Bijl om een reactie. ‘Een burgemeester zit in een lastige spagaat.’

Bijl constateerde de vergissing toen hij de raadsvergadering volgde voor zijn rubriek De Mystery Burger in Binnenlands Bestuur. Voor de column volgt Bijl wekelijks een willekeurige vergadering.

In Purmerend ging het mis. ‘Door alleen het tekstvoorstel aan te nemen is alleen het raadsvoorstel gewijzigd — en niet aangenomen’, schrijft hij in zijn column. Om het besluit alsnog rechtsgeldig te laten zijn, zou de gemeenteraad de stemming alsnog moeten doen, legt Bijl aan NH Nieuws uit.

Volgens de Purmerendse burgemeester hoeft dat niet. Hoogleraar Staatsrecht Hans Engels is het daar niet mee eens. ‘Een amendement is een amendement. Een raadsbesluit is een raadsbesluit.,’ aldus Engels tegen Binnenlands Bestuur. Al vindt Engels de redenering van Bijl wel ‘leuk geprobeerd’.

Bijl, die benadrukt geen familie te zijn van de Purmerendse burgemeester, houdt vol dat de besluitvorming rondom het asielzoekerscentrum wél goed is gegaan, aldus NH Nieuws.

‘Allereerst de bestuurderscultuur, waarin het elkaar kennen van groot belang is,’ zegt John Bijl tegen de krant. Daarnaast is de bestuurscultuur verziekt. ‘Dat zie je terug in de ruwe omgangsvormen. De politici kunnen geen onderscheid maken tussen politieke- en persoonlijke onenigheid. Maar democratie is niet het recht van de sterkste.’

‘Ik zit niet in de politiek om vrienden te maken”, schreef raadslid Jos Verveen (D66) op Facebook. Hij maakte de opmerking in de discussie of de Rotterdamse gemeenteraad wel of niet de hei op moet om de onderlinge sfeer te verbeteren. Die is er sinds het begin van deze raadsperiode niet beter op geworden. De oppositie verwijt coalitiepartijen gebrek aan toegankelijkheid. Het college beschuldigt de oppositie niet constructief te zijn. Niemand in de raad, met uitzondering van D66, lijkt Leefbaar Rotterdam nog te pruimen.

Die heidag, een paar uur met elkaar nadenken over hoe we met elkaar omgaan, zit er voorlopig niet in. Meerdere raadsleden deden het idee al snel als een knuffelsessie af. Jammer, want de diepe kloven om en in de coalitie staan het functioneren van de volksvertegenwoordiging als geheel in de weg. Liever vallen raadsleden over personen dan dat ze het debat aangaan. Grote woorden worden niet geschuwd. Vooral Leefbaar moet het daarbij ontgelden. De grootste fractie in de gemeenteraad werd in de eerste vergaderingen van dit politieke seizoen al ‘populistisch’, ‘goedkoop’ en zelfs ‘egoïstisch’ genoemd, het laatste zelfs door coalitiepartner CDA.

Hoe disfunctioneel en onprofessioneel dergelijk op de man spelen ook is, helemaal onbegrijpelijk is de houding niet. Bij verschillende onderwerpen werd van links en meer links vergeefs de hand naar Rotterdams meest rechtse partij uitgestoken. In een debat over de vermeende toename van het aantal drugsrunners rondom Rotterdam Centraal wilde GroenLinks bijvoorbeeld graag met Leefbaar optrekken in het vermanen van burgemeester Aboutaleb, die de situatie niet serieus genoeg zou nemen. In het debat over de A15, waar een ruime meerderheid het standpunt van Leefbaar steunde, koos de fractie voor een harde aanval op notabene gelijkgestemden. En het door coalitiepartner D66 aangeboden frame in Rotterdam alleen ‘vluchtelingen’ op te vangen en geen ‘asielzoekers’ ontging de partij volledig.

Liever sluit Leefbaar zich af voor hulp en houdt de ogen obsessief op een voorlopig nog imaginaire verkiezingsstrijd met een Rotterdamse PVV. Bij elk debat lijkt de partij zich verder te isoleren, slechts overeind gehouden door de zich steeds ongemakkelijker ogende fracties van D66 en CDA.

Steeds vaker krijgt het publiek een spektakelshow voorgeschoteld waar één partij zich overschreeuwt en er dan vooral wordt gedebatteerd of dat wel kan.

Dat mag goed zijn voor de amusementswaarde, het gaat wel ten koste van de inhoud.

‘Ontzettend mooi dat de minister-president zich hierover uitspreekt, maar het moet wel een vervolg krijgen,’ zegt Bijl. Hij snapt dat de minister-president van een kabinet met ondermeer CDA en VVD zich hierover uitspreekt, maar hij snapt niet waarom Mark Rutte hierover op een VVD-congres over begint.

Bijl is benieuwd met wat voor speech Rutte vandaag komt, want de toespraak die hij eerder gaf, past volgens Bijl niet helemaal bij hem. ‘De speech van afgelopen vrijdag zou ook niet misplaatst zijn in de troonrede.’

Quizje: hoe kan een raadsvergadering waar zes uur spreektijd voor is uitgetrokken tóch veertien uur duren? Hint: het zit niet in de pauzes of geleuter maar in een vergaderprocedure die raadsleden én het raadsdebat in de weg zit.

In Rotterdam geldt de rare regel dat alleen stemverklaringen niet afgaan van de vastgestelde spreektijd. Steeds meer raadsleden weten die maas in de wet te vinden. Gemiddeld wordt bij de helft van de agendapunten de spreektijd met vier à vijf zinnen per fractie uitgebreid.

Belangrijker is, dat andere raadsleden niet op zo’n stemverklaring in kunnen gaan, terwijl raadsvergaderingen juist daarvoor zijn bedoeld. Reacties, tegenwerpingen en als het een beetje mee zit door interferentie nieuwe ideeën opdoen zijn de essentie van het politieke debat. Een stemverklaring hou je alleen als je argumenten geen vat meer hadden op het debat en is per definitie een verliesbeurt.

De oplossing is simpel. Laat de stemverklaring tellen als reguliere spreektijd. Dan is de lol van het houden van deze preken voor eigen parochie er snel vanaf. Want zelfs in seculier Nederland hebben we er daarvan al genoeg.