Volgens Bijl is de situatie in Houten niet uniek. ‘Wat daar is gebeurd, is inherent aan politiek. Lokale bestuurders zijn vaak mensen die met passie voor hun gemeente aan de slag gaan. Maar als emoties en verantwoordelijkheden uit balans raken, kunnen de verhoudingen ontsporen.’ Hij benadrukt dat democratie draait om het omgaan met verschillende opvattingen. ‘Emoties spelen dan vanzelf een grote rol.’
De snelle vertrekronde van bestuurders in Houten leidt onvermijdelijk tot publieke scepsis over de politiek. ‘Veel burgers zien in dit soort bestuurlijke crises een bevestiging van hun wantrouwen: “ze” maken er toch altijd een zooitje van.’ Toch ziet Bijl geen slecht functionerende gemeenteraad. ‘De raad staat nog steeds overeind. Dat beperkt de schade. Het is verstandig geweest om snel een waarnemend burgemeester aan te stellen.’
Over het vertrek van Isabella is hij helder: ‘Bij mij overheerst het gevoel dat hij is meegetrokken in de val van zijn wethouders. Dat is het lot van de voetbalcoach: als je team slecht presteert, ben jij verantwoordelijk en moet je dus weg.’
Met de gemeenteraadsverkiezingen over een jaar en een steeds moeilijker wordend politiek klimaat, wordt het vinden van geschikte kandidaten een uitdaging. ‘De kans dat je als lokale bestuurder te maken krijgt met bedreigingen is zes op tien. De gemeentepolitiek is anno 2025 zwaarder dan ooit.’
Daarnaast is er een groot afbreukrisico. ‘Je kunt halverwege de rit zomaar op straat staan. Soms door eigen handelen, soms door onoverbrugbare politieke meningsverschillen. Daarom is een wachtgeldregeling noodzakelijk. Zonder dat financiële vangnet waagt niemand zich nog aan de lokale politiek.’
Toch blijft de publieke opinie hardnekkig. ‘Als oud-politicus doe je het in de ogen van het publiek nooit goed. Vind je snel een nieuwe baan, dan ben je een draaideurpoliticus. Werk je buiten de politiek, dan is het “vast geregeld door je vriendjes”. En blijf je langer zonder werk, dan ben je een wachtgeldtrekker.’
Voor de gemeenteraad van Houten is Bijls advies simpel: ‘Je hebt een verantwoordelijkheid gekregen van je kiezers. Ga over tot de orde van de dag en doe er wat mee.’
Welke rollen heeft de Kamervoorzitter in het debat en welke functies heeft die daarbuiten nog meer? Wat maakt voorzitten zo uitdagend? En hoe gaat het er achter de schermen aan toe? Presentator Kemal Rijken bespreekt het met politiek- en debatdeskundige John Bijl, oud-Tweede Kamervoorzitter Wim Deetman, ex-Tweede Kamerlid Anne Lize van der Stoel en politiek historicus Anne Bos.
Bekijk de aflevering op vrijdag 14 maart 2025 om 20.00 uur via de livestream hier, of bekijk het later hier terug. Je kunt het ook (terug)zien op de zender NPO Politiek en Nieuws en op Salto 1 Amsterdam.
De keuze van de gemeenteraad komt na aanhoudende kritiek op wethouder Paul Slettenhaar. Deze kritiek leidde eerder aan tot een breuk in de coalitie, waardoor het college met een minderheidssteun van slechts VVD en Lokaal Vitaal en een nieuwe, onafhankelijke wethouder verder moet. Deze laatste neemt het sociaal domein én het beheer van statushoudershuisvesting op zich, terwijl Slettenhaar zich alleen nog op de woningbouw zal richten.
Van de raad moet Slettenhouder dan de portefeuille statushoudershuisvesting neerleggen. Formeel is dat een verzoek, legt bestuurskundige John Bijl uit. Al verwacht hij dat de portefeuillehouders gehoor zullen geven aan de oproep van de raad, ‘De wethouders kunnen zeggen: we doen het lekker toch niet. Maar ik vermoed dat ze zich eraan gaan houden. Anders los je de bestuurscrisis nooit op.’
In de praktijk zal overigens deze portefeuille niet helemaal uit het zicht van de wethouder verdwijnen, legt Bijl uit. ‘Het college spreekt namelijk altijd met een mond, dus hij blijft mede-verantwoordlijk.
‘Wij als raadsleden mochten het rapport inzien waarop de keus is gebaseerd’, zegt raadslid Janneke Krajenbrink (IBV). ‘Daarin stond vertrouwelijke bedrijfsinformatie. Twee raadsleden en een commissielid hebben gegevens gedeeld die de bedrijven nog niet wisten. Dat vind ik echt heel kwalijk.’
D66’er Erik Mulder, initiatiefnemer van het gesprek met de afgevallen bedrijven, wilde vooral hun bezwaren horen. ‘Over de inhoud kan ik niets zeggen. Het ging om vertrouwelijke zaken.’
Volgens gemeentepolitiekdeskundige John Bijl heeft de burgemeester geen sanctiemogelijkheden. ‘Hij kan alleen een vooronderzoek doen en, als de informatie klopt, aangifte doen.’ De maximale straf voor het lekken van vertrouwelijke informatie is een jaar cel of een boete van 25.000 euro, maar volgens Bijl is dat nog nooit opgelegd.
Reinis onderneemt geen juridische stappen, maar Irado en RAD beraden zich nog op mogelijke vervolgstappen. Met dit onderzoek staat de gemeenteraad voor de uitdaging integriteit te bewaken zonder de politieke verhoudingen te verstoren.
John Bijl, directeur van het Periklesinstituut, benadrukt het belang van zo’n register. ‘Het is er niet alleen om vast te leggen welke geschenken worden aangenomen, maar ook om inzichtelijk te maken wie politici benadert en met welke intenties.’ Volgens Bijl is het problematisch als er geen zicht is op ontvangen giften. ‘Het register beschermt de democratie tegen ongewenste beïnvloeding en helpt politici ook zelf om “nee” te zeggen tegen ongepaste aanbiedingen.’
Het Rotterdamse beleid schrijft voor dat geschenken boven de 75 euro eigendom worden van de gemeente en openbaar worden gemaakt. Toch blijkt uit onderzoek dat de registratie sinds 2022 stilligt. Dit roept vragen op over hoe serieus de gemeente haar eigen integriteitsregels naleeft. Volgens Bijl is het ongeloofwaardig dat er in drie jaar tijd geen enkele gift is geweest die geregistreerd had moeten worden.
Naast Rotterdam houden slechts enkele andere gemeenten een geschenkenregister bij. Transparency International Nederland concludeerde in 2021 dat bij 83 procent van de onderzochte gemeenten een dergelijk register niet openbaar beschikbaar is. Bijl benadrukt dat transparantie essentieel is voor het vertrouwen in het openbaar bestuur. ‘Alle belangen in de samenleving moeten op hun eigen merites worden gewogen, niet op basis van persoonlijke banden met politici.’
De kwestie onderstreept de noodzaak van actieve handhaving van integriteitsregels binnen het lokaal bestuur. De komende periode zal moeten blijken of de gemeente Rotterdam het register alsnog gaat bijwerken en maatregelen neemt om herhaling te voorkomen.
De recente afsplitsing van Mylou Deurloo uit VoorBaarn voegt een nieuwe dimensie toe aan de politieke complexiteit in Baarn. Hoewel ze glimlachend werd ontvangen in haar eerste raadsvergadering als eenmansfractie, leidde haar stap ook tot kritiek. ‘Politiek beschamend,’ vond VoorBaarn-fractievoorzitter Maike Koenders, die benadrukte dat Deurloo vorig jaar nog vergelijkbare acties van een ander raadslid afkeurde.
Bijl plaatst het fenomeen van ‘afsplitsers’ in perspectief: ‘Het zou heel raar zijn als je je blijft binden aan een partij waar je jezelf niet meer thuisvoelt,’ zegt Bijl. ‘Het is als een relatiebreuk. Je kunt kiezen voor een vechtscheiding of de inboedel eerlijk verdelen.’
De verhoudingen in Baarn lijken relatief harmonieus, maar CDA-fractievoorzitter Rik van Hardenveld erkent dat de fragmentatie de besluitvorming bemoeilijkt: ‘Het wordt ingewikkelder naarmate de raad gefragmenteerder wordt.’ Bijl is het daar mee eens. ‘Het betekent dat je moet kiezen welke onderwerpen je wel oppakt en welke je laat liggen. Dat is voor raadsleden die alles belangrijk vinden heel moeilijk.’
Toch biedt de situatie ook kansen. Door het ontbreken van een meerderheid wordt de raad gedwongen meer samen te werken en inhoudelijk te debatteren. ‘Het wegvallen van een meerderheid kan voorkomen dat de coalitie achteroverleunt. Dat is positief voor de democratie.’
De Baarnse casus weerspiegelt een landelijke trend van toenemende fragmentatie in gemeenteraden. Het is een uitdaging om een balans te vinden tussen diversiteit aan stemmen en slagvaardig bestuur. De vraag blijft of fragmentatie een verrijking of een obstakel voor de lokale democratie is. Eén ding is zeker: de verantwoordelijkheid voor samenwerking rust op ieders schouders.
De plannen van wethouder Robert Barker (Partij voor de Dieren) om vervuilende voertuigen te weren vanaf 2026, zorgen voor controverse. Het CDA, ondanks haar eerdere steun, dreigt nu tegen te stemmen. Ondernemers uit Scheveningen, waaronder prominente stemmen zoals Allie Simonis, hebben hun verzet uitgesproken, en hun druk lijkt effect te hebben. Deze draai maakt de breuklijnen binnen de coalitie zichtbaar.
Het is niet de eerste crisis. Eerder botsten Denk en GroenLinks over het autoluw maken van het Hobbemaplein, een plan dat uiteindelijk werd ingetrokken. De coalitie, al verzwakt door het verlies van twee raadsleden aan Hart voor Den Haag, hangt nu volledig af van eenheid binnen de partijen en de steun van de oppositie.
John Bijl relativeert de heiligheid van coalitieafspraken: ‘Een coalitieakkoord is een stapel compromissen, geen bindend contract.’ Toch benadrukt hij dat het CDA’s draai politieke gevolgen kan hebben, zoals andere partijen die concessies eisen. De kern van de problematiek? Een minderheidscoalitie zonder stevige basis.
Donderdag wordt gestemd over de zero-emissiezone. Ongeacht de uitkomst, blijft de vraag hoe Den Haag kan ontsnappen aan een bestuursstijl die gekenmerkt wordt door crises. Kan het bestuur ooit weer ‘saai’ worden, zoals Bijl hoopt? Of is het huidige gekrakeel de nieuwe norm?
Het voordeel van partijloze bestuurders is duidelijk: ze worden als neutraal gezien. Nelly Kalfs, burgemeester van Lingewaard, illustreert dit. Ondanks haar achtergrond bij overheidsinstellingen stond zij politiek ongeschreven. ‘Ik word als burgemeester nooit in verband gebracht met uitspraken van een partij,’ aldus Kalfs. Deze perceptie maakt partijloze bestuurders geschikt om boven politieke verdeeldheid uit te stijgen.
Toch brengt neutraliteit ook uitdagingen met zich mee. ‘Ik heb echt de politiek moeten leren kennen,’ zegt Kalfs. Voor bestuurders zonder politieke ervaring kan het gebrek aan affiniteit met partijstructuren een leercurve betekenen. Bijl benadrukt echter dat de waarde van partijloze bestuurders vooral ligt in de frisse perspectieven die zij inbrengen: ‘Het is verfrissend als iemand met een andere ervaring en een andere manier van besturen de politiek in komt.’
Bijl wijst echter ook op een zorgelijke tendens. ‘In de publieke opinie wordt te vaak iemand weggezet vanwege partijlidmaatschap,’ stelt hij. Het idee dat partijgebonden bestuurders per definitie niet neutraal kunnen zijn, vindt hij onterecht. ‘Daar is in hun gedrag vaak geen aanleiding voor.’
De verschuiving naar meer partijloze bestuurders roept vragen op over hoe we neutraliteit en competentie waarderen. Kunnen partijgebonden en partijloze bestuurders elkaar versterken? Dat debat is cruciaal om het vertrouwen in het openbaar bestuur te behouden.
De kwestie begon in september 2022, toen NRC onthulde dat het presidium van de Tweede Kamer een onderzoek wilde instellen naar Aribs functioneren als Kamervoorzitter. Journalisten hadden vertrouwelijke documenten ingezien, waarop het presidium aangifte deed van lekken. De Rijksrecherche sloot de betrokkenheid van Kamerleden uit en richtte zich op de toenmalige voorlichter van Bergkamp, die nu vervolgd wordt.
Volgens integriteitsexpert John Bijl is de kans dat lekken wordt bestraft klein. ‘De afgelopen jaren zijn enkele gemeenteambtenaren en een raadslid vervolgd voor het doorspelen van geheime informatie, maar dat leidt zelden tot een rechtszaak.’ Wat deze zaak extra opmerkelijk maakt, is dat het draait om een medewerker van de Tweede Kamer. ‘Kamerleden en bewindspersonen hebben een aparte juridische positie: alleen de procureur-generaal bij de Hoge Raad mag hen vervolgen.’
De vraag die in de rechtszaal centraal staat, is de motivatie achter het lek. ‘Er zijn drie soorten lekken’, zegt Bijl. ‘Sommigen doen het uit eigenbelang of vriendjespolitiek, anderen vanuit een intrinsieke motivatie als klokkenluider. De derde categorie lekt met politieke motieven, bijvoorbeeld om strategisch voordeel te behalen.’ Als de verdediging kan aantonen dat het hier om een klokkenluider gaat, zou de verdachte mogelijk zonder straf kunnen worden veroordeeld.