Complottheorieën over corona, ministers die moeten worden gearresteerd… Kandidaat-gedeputeerde Henk Emmes vond met zijn Twitter-account rare dingen leuk. De Statenleden die hem straks moeten benoemen twijfelen erdoor aan zijn geschiktheid.
Had de toch nog jonge politieke partij BBB beter op moeten letten. John Bijl vraagt zich af of dat wel kan. ‘Politieke verenigingen die in een klap groeien moeten kiezen uit een toch karig ledenbestand,’ zegt hij. Minder dan twee procent van de Nederlandse kiesgerechtigden is slechts actief voor een politieke partij. ‘Vaak moeten dingen ook nog met spanning en met snelheid gebeuren,’ weet Bijl.
Dan kan er weleens iets fout gaan, denkt Bijl. Helemaal te voorkomen is het niet. ‘Je kunt natuurlijk iemands doopceel lichten, maar dat kost tijd en geld. En dat zijn precies twee zaken waar politieke partijen altijd te kort aan hebben.’
Het hele interview is hier te luisteren.
Als je er geen grap over kunt maken, neem je het niet serieus genoeg
Volgens bestuurskundige John Bijl, directeur van het Periklesinstituut, is dat niet zo vanzelfsprekend. ‘De Mos en zijn collega’s zitten al in het stadsbestuur: de gemeenteraad is het hoogste bestuursorgaan,’ stelt hij in Dit is de Dag op NPO Radio 1.
Bijl wijst erop dat het openbreken van een coalitieakkoord geen automatische stap is na een vrijspraak. ‘Politieke verhoudingen en vertrouwen spelen een cruciale rol. Dat komt niet alleen met een juridische uitspraak terug.’ Hij benadrukt dat politieke verhoudingen en vertrouwen cruciaal zijn en dat een vrijspraak niet automatisch leidt tot coalitiewijzigingen. ‘Wat weegt zwaarder voor de raad: eerherstel voor De Mos of een stabiel gemeentebestuur?’ zegt Bijl tegen het AD.
Volgens Bijl zijn er wel opties om Hart voor Den Haag in het bestuur te betrekken. ‘Je kan een wethouder wisselen of een extra wethouder toevoegen, want Den Haag mag er negen hebben.’ Maar of partijen bereid zijn tot zo’n stap, blijft de vraag. Op 11 mei komt de gemeenteraad bijeen om de situatie te bespreken.
Ook binnen de coalitie bestaan er twijfels. Sommige partijen vrezen dat de stabiliteit van het bestuur in gevaar komt bij een eventuele toetreding van Hart voor Den Haag. De discussie laat zien dat juridische uitkomsten niet altijd automatisch politieke gevolgen hebben. De vraag blijft of de huidige coalitie bereid is ruimte te maken, of dat de Mos zich zal moeten neerleggen bij de politieke realiteit.
Richard de Mos wil het coalitie-akkoord openbreken na vrijspraak (NPO Radio 1, 21 april 2023)
College opengooien na vrijspraak De Mos ‘is niet eerlijk’ (Omroep West, 24 april 2023)
De Oirschotse ambtenaar Ed Winters ziet af van zijn raadszetel. De VVD’er zou deze maand worden geïnstalleerd, maar zijn werkgever de gemeente Oirschot concludeerde dat zijn hoofdfunctie daarmee ‘onverenigbaar’ is.
Dergelijke samenloop is onoverkomelijk, zegt ook John Bijl tegen Binnenlands Bestuur. ‘Dubbele petten en belangen zijn inherent aan het raads- en Statenlidmaatschap,’ legt hij uit. Raads- en Statenleden zijn immers parttime volksvertegenwoordiger en hebben vaak een andere functie naast het raads of Statenwerk. Ook privé kunnen er conflicterende belangen zijn, bijvoorbeeld omdat je actief bent in het verenigingsleven. Juist daarom is het verstandig om zelf ook een goed beeld te hebben van je professionele én particuliere belangen, zegt Bijl.
De gemeente Oirschot kan Winters niet verbieden om raadslid te worden, zegt Bijl, ‘maar ze hebben hem ongetwijfeld verteld dat het in zijn huidige functie niet kan, omdat ze dan conflicterende belangen vrezen’.
Raadslid Narsingh Balwantsingh (PvdA) vertelt dat hij zijn baan heeft opgezegd om zich volledig op het raadswerk te kunnen richten, maar dat dit financieel nauwelijks haalbaar is. Hij pleit voor een structurele oplossing om de werkdruk te verlagen en de functie aantrekkelijker te maken voor mensen met diverse achtergronden.
Ook fractievoorzitter Ellen Verkoelen (50PLUS) ervaart de combinatie van raadswerk en haar eigen bedrijf als zwaar. Ze benadrukt dat de huidige vergoeding niet in verhouding staat tot de geleverde inspanning en dat dit ten koste gaat van de diversiteit binnen de raad.
De Vereniging van Griffiers en de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden erkennen het probleem en pleiten voor een herziening van het vergoedingssysteem. Ze stellen voor om de vergoeding te verhogen of het raadswerk anders in te richten, zodat het beter te combineren is met andere werkzaamheden.
Het Periklesinstituut ondersteunt deze oproep en benadrukt het belang van een diverse en representatieve gemeenteraad. Directeur John Bijl stelt: “Het is essentieel dat het raadswerk toegankelijk is voor iedereen, ongeacht achtergrond of financiële situatie. Een herziening van het vergoedingssysteem kan daarbij helpen.”
De discussie over de werkdruk en vergoeding van raadsleden is niet nieuw, maar krijgt door de huidige signalen uit Rotterdam opnieuw aandacht. Het is aan de landelijke politiek om hierop te reageren en eventuele maatregelen te treffen.
Het gaat om een opname die werd gemaakt door Nathalie Kiers, vrijwilliger bij bewonersgroep Waterland en tevens lid van ONS. ONS-woordvoerder Martin Polder erkent dat Kiers zonder medeweten van gesprekspartner Sylvia Kats van stichting WaterlandSpijkenisse een opname maakte. ‘We hebben dit intern besproken en geconcludeerd dat het niet goed en niet netjes was, maar er is excuus aangeboden.’ Toch deed Kats dinsdag aangifte tegen Kiers.
Volgens gemeentepolitiekdeskundige John Bijl liggen raadsleden en actieve politici onder een vergrootglas, ook in hun privéleven. ‘Zo werd belastingfraude een raadslid al eens fataal.’ De zaak wordt mogelijk besproken in het besloten seniorenconvent, het overleg tussen fractievoorzitters en de burgemeester.
Zaterdag werd Geert Wilders in Tiel verwelkomd door een menigte die met hem op de foto wilde. De PVV-leider voert daar campagne om zijn Gelderse lijsttrekker Marjolein Faber te steunen. ‘Wil je Nederland terug, dan zijn deze provinciale verkiezingen ook belangrijk,’ aldus Wilders. Hij benadrukt dat de Provinciale Staten de Eerste Kamer kiezen en daarmee invloed hebben op de landelijke politiek.
Wilders is niet de enige landelijke politicus die de regio’s intrekt. Tijdens het carnavalsweekend trapte Sigrid Kaag (D66) in Arnhem de verkiezingscampagne van haar partij af, terwijl Wopke Hoekstra (CDA) ook in Gelderland te vinden was. VVD-prominent Edith Schippers bezocht een Arnhems bedrijf dat werkt aan een innovatieve waterstofbatterij.
Volgens Bijl, directeur van het Periklesinstituut, is het fenomeen van landelijke kopstukken in provinciale campagnes misleidend. ‘Deze verkiezingen zouden over de provincie moeten gaan, niet over Den Haag.’ Toch blijven partijen prominente gezichten inzetten om stemmen te trekken, omdat regionale kandidaten vaak minder bekend zijn bij het grote publiek.
De invloed van landelijke politici op regionale verkiezingen is niet nieuw. Ook bij de gemeenteraadsverkiezingen van vorig jaar kwamen Haagse kopstukken massaal in actie om lokale campagnes te ondersteunen. Dit leidde tot discussie over de vraag of gemeenteraadsverkiezingen niet primair over lokale thema’s zouden moeten gaan.
Het onderzoek van de NOS en regionale omroepen wees uit dat vooral Statenleden van Forum voor Democratie en afsplitsingen veruit het vaakst verstek lieten gaan. In sommige provincies was meer dan de helft van hun fractieleden geregeld afwezig. ‘Als je zo vaak afwezig bent, moet je je afvragen of je daar wel op je plek zit,’ stelde Bijl.
Uit het onderzoek blijken fractieleden van Forum voor Democratie het vaakst afwezig. ‘Ik word daar echt pissig van,’ zegt Bijl. ‘Het is gewoon respectloos. Niet alleen naar collega’s in de Staten, maar vooral naar de kiezer. Mensen hebben op je gestemd in de verwachting dat je je werk doet, en dan kom je gewoon niet opdagen?’ Dat de partij plots groeide vindt Bijl geen excuus. ‘In de campagne hebben ze hard geroepen de grootste te willen worden. Toch zagen heel veel nieuwe Statenleden de vergaderzaal pas voor het eerst bij hun installatie. Dan heb je je niet voorbereid.’
Politicoloog Ines Kostić, Statenlid voor de Partij voor de Dieren in Noord-Holland, sloot zich hierbij aan en benadrukte dat volksvertegenwoordigers een verantwoordelijkheid hebben tegenover de kiezer. ‘Ik zie het als mijn plicht om aanwezig te zijn en mee te doen aan de besluitvorming. Anders laat je de mensen die op je gestemd hebben in de steek.’
Een van de besproken oplossingen is betere ondersteuning voor Statenleden. ‘De werkdruk is hoog, dat is waar. Maar dat ontslaat niemand van de plicht om zijn werk te doen,’ aldus Bijl. Hij suggereerde dat het bieden van inhoudelijke en praktische ondersteuning Statenleden kan helpen om hun taken beter uit te voeren. Kostić voegde toe dat er ook sprake is van een mentaliteitsprobleem: ‘Als je hier zit voor het pluche en niet voor het debat, dan ga je vanzelf afhaken.’
Zowel structurele verbeteringen als een sterkere persoonlijke verantwoordelijkheid zijn nodig om de opkomst te verbeteren. ‘Het vertrouwen in de politiek staat al onder druk,’ waarschuwde Bijl. ‘We kunnen het ons niet permitteren dat Statenleden simpelweg niet op komen dagen.’
Statenleden laten het afweten, hoe lossen we dit probleem op? (Dit is de Dag, 9 februari 2023)
Zijdeveld bedient zich van nogal wat denksprongen om zijn punt te maken. Hij beweert dat het hoge verloop onder wethouders te wijten is aan hun ‘ontworteling’. En deze ontworteling is op z’n beurt weer de schuld van de dualisering. Vooral voor dat laatste biedt hij geen logische onderbouwing.
Inderdaad, de wetswijziging uit 2002 maakte het mogelijk dat de raad wethouders ‘van buiten’ zoekt. Ze zijn geen lid meer van de raad en hoeven niet eens uit de gemeente zelf te komen. Maar een wijziging van twintig jaar geleden verklaart toch niet waarom de werkdruk juist de laatste tien jaar (te) groot is geworden? Daarnaast, zo’n 15 procent van de wethouders komt van buiten, terwijl bijna alle benoemde bestuurders toenemende werkdruk voelen.
De ontworteling herken ik evenmin. Ook van wethouders van buiten de gemeente zijn er genoeg voorbeelden van mensen die snel in de lokale gemeenschap zijn opgenomen. Ook sportwethouders van buiten vind je langs de lijn, en cultuurwethouders in het theater. Wethouders die nieuw zijn in de gemeente raken snel geworteld. Logisch, het lukt burgemeesters immers ook – en die komen immers bijna altijd van buiten.
Hoe dan ook leverde de bestuurlijke rolverandering in 2002 niet op dat banden tussen wethouder en raad werden doorgesneden, zoals Zijdeveld beweert. Wél betekende het dat rollen anders moesten worden ingericht. ‘Wethouders waren min of meer een vooruitgeschoven post van de fractie’, beweert Zijdeveld. Hoewel menigeen het andersom ervoer, was deze relatie precies de aanleiding voor de wetswijziging. Het monisme van voor 2002 verzwakte de rol van de volksvertegenwoordiging als geheel, en vooral van degenen die dan toevallig geen wethouder leverden.
De dualisering zorgde juist voor een meer volwassen trias politica waar de wetgevende rol van de raad en de uitvoerende macht van het college werden gescheiden. En dat het debat over waar het naartoe moet met de gemeente niet in de fractiekamer, maar in de openbare raadzaal werd gevoerd.
Inmiddels weet menig wethouder dat maar al te goed. Hoewel er altijd banden zullen blijven, voelt de moderne wethouder zich op z’n minst de vooruitgeschoven post van de hele raad, in plaats van die van één fractie. Democratische winst. Maar wethouders merken ook dat ze dit voor een steeds grotere portefeuille met steeds complexere uitdagingen en steeds minder geld moeten doen. Die redenen geven ze zelf aan voor de werkdruk, in plaats van een bestuurlijke structuurwijziging van meer dan twintig jaar geleden, die overigens noodzakelijk was.
Dit artikel verscheen op 3 februari 2023 eerst in de Volkskrant
Van Amersfoort weigert al dagen commentaar. De gemeente Rotterdam kan geen duidelijkheid geven en verwijst naar een niet-gedigitaliseerd archief. PvdA-fractievoorzitter Lianne Mulder erkent inmiddels dat de omschrijving in het persbericht ‘ongelukkig’ was.
Toch houdt coalitiepartij ONS vol dat er ‘geen ruis’ is. Bijl spreekt van aantoonbare misleiding. ‘Wat de PvdA zegt klopt niet.’ Vrijdag vergaderen de PvdA-leden over de ontstane situatie, waarbij Mulder zich moet verantwoorden.