Net als voor veel andere gemeenten, was de start van het werken met een raadsakkoord voor de gemeenteraad van Velsen een onzeker pad. De keuze te gaan werken met het brede akkoord is welbewust en doordacht gemaakt, toch bleek het een sprong in het duister waarin steeds moest worden geleerd hoe die werkwijze kan worden gebruikt.
‘Het was nog pionieren toen wij er aan begonnen,’ schrijft burgemeester Frank Dales in het voorwoord van de rapportage. ‘Mede omdat wij er op onze eigen manier invulling aan gegeven hebben.’ Het heeft veel ervaringen opgeleverd. Die kennis wenst de gemeenteraad met de rapportage te bundelen.
In het verslagtrekken de onderzoekers van het Periklesinstituut dat het bestaan van het akkoord ervoor zorgde dat raad en college goed naar de invullen van hun rollen moesten kijken. ‘In zekere zin voeg het de bestuur=lijke verhoudingen opnieuw uit te zoeken,’ zegt John Bijl van het Periklesinsituut. ‘De samenwerking in het gemeentebestuur stond daardoor ineens in ieders aandacht.’
Vooral de bereidwilligheid te blijven reflecteren en leren heeft het werken met het akkoord relatief succesvol gemaakt, stelt Bijl in het verslag. Hij beveelt aan vooral de structuur die is ontstaan te behouden. ‘De Velsense raad werkte met een zogeheten regiegroep, een werkgroep van raadsleden die met een wethouder en de griffier steeds naar de manier van werken en verwachtingen keek. Dat heeft enorm geholpen.’ Het Periklesinsituut komt met vijf aanbevelingen voor de komende bestuursperiode. Deze moeten helpen de raad en het college het samenspel in het gemeentebestuur verder te verbeteren.
Het verslag van het werken met een raadsakkoord wordt op 3 maart 2022 door de raad besproken. Op 20 januari werd het concept al in een raadscommissie besproken. De rapportage is hier te lezen.
Het raadswerk is een forse tijdsbesteding. Corrie Janssen besteedt zeker 25 uur per week aan het raadswerk. ‘Het geeft mij uitdaging en voldoening. Meedenken, iets betekenen voor de inwoners. Alleen vergaderen is zeker niet genoeg.’ En de waardering is er niet altijd naar, weet gedeputeerde Eddy van Huijm. ‘Op een of andere manier lijken we de waardering en het respect ervoor een beetje kwijt te raken,’ zegt hij.
John Bijl weet uit ervaring dat het raadswerk zwaar en veeleisend is. ‘Maar je kan op menselijk vlak veel doen en dat maakt het leuk,’ zegt jij tegen de krant. Plezier van je werk is er altijd wel. ‘Zoek het niet per se in grote dingen. Zelf zorgde ik als raadslid bijvoorbeeld dat struiken op 1.20 meter worden gesnoeid in plaats van 1.40. Daarmee voelen bestuurders van scootmobielen zich veiliger. Als je het groots en meeslepend wilt, raak je snel teleurgesteld.’
Hij raad aan het werk niet alleen te doen. Zoek de samenwerking op, ook met politici van een ander gesternte. ‘Politiek is een groepsactiviteit. Je moet onderhandelen met mensen waarmee je het totaal oneens bent. Het gaat om de uitleg. Het is niet welles-nietes. Die afweging moet duidelijk naar buiten worden gebracht. Die maak je met elkaar en niet individueel.’
Met de verkiezing vragen de organisaties aandacht voor het belang van de lokale politiek. ‘Ruim 8.000 raadsleden zetten zich met hart en ziel in voor hun gemeente. Ze werken aan belangrijke dossiers zoals jeugdzorg en openbare orde en veiligheid, die veel impact hebben op het dagelijkse leven. Met de verkiezing proberen we de schijnwerpers op het raadswerk te zetten’, aldus Alex Klusman van BKB.
‘In de afgelopen jaren hebben gemeenten meer verantwoordelijkheden gekregen. Tegelijkertijd doen raadsleden het werk naast hun reguliere baan. De werkdruk is hoog. Des te meer reden om raadsleden in het zonnetje te zetten’, aldus John Bijl van het Periklesinstituut.
Na de nominatiefase buigt een jury bestaande uit afgevaardigden van de organiserende partijen zich over de top 50 die de meeste stemmen hebben binnengehaald. Op basis van criteria zoals effectiviteit, communicatieve vaardigheden en integriteit kiest de jury een top 12. De teller wordt op nul gezet en kiezers mogen opnieuw stemmen. Op vrijdag 11 maart wordt de top 4 in de uitzending van De Nieuws BV bekendgemaakt. De winnaar van de verkiezing wordt op maandag 14 maart in talkshow M gekroond. In de vorige editie werden meer dan 80.000 stemmen uitgebracht.
De eerste editie van de verkiezing werd gewonnen door Ron Meyer, SP-raadslid in Heerlen. Johnas van Lammeren, raadslid voor de Partij voor de Dieren in Amsterdam, werd zijn opvolger in de tweede editie van de verkiezing in 2018. Kiezers kunnen raadsleden nomineren en op hen stemmen tot dinsdag 1 maart om 10:00 uur ‘s ochtends.
Nomineer nu je favoriete raadslid of stem op www.besteraadslid.nl.
‘De kaasschaaf is nu wel stuk hoor,’ zegt John Bijl van het Periklesinstituut. Volgens hem hebben decentralisaties en bezuinigingen het voor de gemeenten bijzonder moeilijk gemaakt. ‘Een paar jaar geleden noemde koning Willem Alexander de gemeente nog de eerste overheid. Belachelijk als die niet goed wordt gefinancierd. Gevestigde partijen kunnen daardoor weinig beloven.’
‘De regering vult met incidenteel geld de grootste gaten, maar daarmee is de situatie structureel niet op orde,’ zegt ook gedeputeerde Eddy van Hijum. Burgemeester Sander de Rouwe van Kampen noemt de gebrekkige financiering van gemeenten een ‘stille ramp’.
Terwijl de verkiezingen volgens Bijl van historische betekins kunne worden. ‘We gaan meer merken van ontzuiling, nieuwe partijen, mondige burgers en polarisatie,’ aldus Bijl. Hij is er bang voor dat vooral populistische partijen allemaal dingen beloven wat niet uitvoerbaar is. Bijvoorbeeld omdat de gemeente er niet over gaat. ‘Neem het puntenplan van Forum. Dat zijn vooral onderwerpen waar een gemeente niet over gaat. Dat zagen we eerder bij de Statenverkiezingen ook al. Toen werden dingen over kerncentrales beloofd, terwijl het echt niet zo is dat als de gemeenteraad van Zwartewaterland een thoriumcentrale wil, die er ook kan komen. Daar gaan ze niet over.’
Wie denk dat de gemeenteraadsverkiezingen een afspiegeling zijn van de landelijke politiek heeft het mis, vertelt Bijl. Hij legt uit wat het verschil in macht is tussen de landelijke en de gemeentelijke politiek: ‘In principe heeft de gemeente meer te vertellen over ons dagelijks leven dan dat de Tweede Kamer dat heeft.’
Volgens Bijl komt dit omdat gemeenten zelf aan het hoofd staan van het gemeentelijk beleid, ze kunnen zelf bepalen waar huizen komen te staan, wanneer het vuil opgehaald wordt en waar een school komt. ‘Alles wat een gemeente doet raakt je veel meer dan wat de Tweede Kamer besluit.’
De hele uitzending is terug te luisteren als podcast of op de site van NPO.
Bijzonder, zegt John Bijl tegen de Gelderlander. ‘Het komt vaker voor dat een raadslid een ander standpunt inneemt, maar ik ken geen gevallen waarbij een raadslid uit het niets zijn eigen fractie volkomen verraste.’ Henk Bouwmans, directeur van de Nederlandse vereniging voor Raadsleden, is ook verrast. ‘Een raadslid moet zich vrij voelen om een afwijkend standpunt in te nemen en dat kunnen bespreken met zijn fractie. Als een raadslid dat niet durft, dan is iets niet in orde.’
De woordkeus van Van de Vooren stelt Bijl niet gerust. ‘Ik schrik ervan als het Biltse raadslid zegt dat zij zich niet veilig voelde in haar eigen fractie om een afwijkend standpunt te delen. Dan zou ik me als CDA-afdeling zorgen maken en snel mijn eigen organisatie tegen het licht houden.’
Maar goedkeuren doet hij zonder vooroverleg anders stemmen niet. ‘Ieder raadslid heeft een vrij mandaat om tegen het standpunt van zijn fractie te stemmen. Je hart volgen mag. Maar hoe CDA-raadslid Margriet van de Vooren het aanpakte in De Bilt, vind ik onbehoorlijk.’
Peetom is voorzitter van een werkgroep die het raadstevredenheidsonderzoek begeleidde. De omvang van het probleem wat de raad zalf schetst verraste hem. Maar hij herkent de grote verschillen van inzicht in de raad. Die gaan verder dan alleen politiek inhoudelijke meningen, maar ook over de manier waarop politiek moet worden bedreven, schrijft het Periklesinstituut in zijn rapport.
‘Ieder raadslid bedrijft politiek op zijn eigen manier,’ zegt Peetom tegen het Noord-Hollands Dagblad. ‘De een leest zich suf, de ander gaat meer uit van z’n gevoel. Als je elkaar beter kent, is er meer begrip voor die eigen manier. Dat is beter dan vanuit je eigen beeld blijven denken over hoe het raadswerk gedaan zou moeten worden. Dan gaat het minder over elkaar en meer over de inhoud.’
Zeven huizen moeten er op de Warande 2 verschijnen. Een kleine stap om de woningnood in Deurne te lichten. Alleen: meerdere raadsleden en zelf een wethouder hebben niet alleen een politiek maar oom persoonlijke banden met het project.
Zoiets is onvermijdelijk, zegt John Bijl tegen Eindhovens Dagblad. ‘Ieder raadslid heeft belangen,’ zegt hij tegen de krant. ‘Het zijn niet voor niets volksvertegenwoordigers en ze zijn er voor om verhalen op te halen uit de samenleving.’ Bij goed raadslidmaatschap hoort het dat je de mensen die je vertegenwoordigt ook persoon,ijk kent.
Waar het wel om gaat is of het duidelijk is of een raadslid zijn afweging op louter politieke gronden heeft gemaakt. ‘Waar je naar moet kijken, is of ze wel consistent zijn in hun beleid. Als ze bijvoorbeeld altijd tegen het splitsen van kavels zijn en nu ineens voor, dan moet je daar mensen op aanspreken.’
Een raadslid hoort verantwoording af te leggen hoe hun afweging is ontstaan. ‘Ze moeten transparant zijn over hun rol en moet de partij uit kunnen leggen hoe ze tot hun standpunt zijn gekomen.’
De pandemie maakt het al twee jaar nodig veel publieksbijeenkomsten te schrappen. Dus ook verkiezingsdebatten. ‘Voor veel politici is dat het moment om hun boodschap over te brengen en aan te scherpen,’ zegt John Bijl. Het debat zorgt ervoor dat politici op elkaars standpunten in moeten gaan — en dat maakt voor e kiezer veel duidelijk.
Uitblijvende debatten zorgen ervoor dat politici minder goed in staat zijn urgentie bij de keizer over te brengen, denkt Bijl. Daarnaast zorgen dichte winkels ook nog eens lege stadscentra. ‘En dat zijn in campagne tijd vast broedplaatsen voor de politiek,’ zegt Bijl. Folderaars helpen er ook bij om de politiek onder de aandacht van de kiezer te brengen.
Voor een lagere opkomst is Bijl niet per se bang. ‘Mensen stemmen omdat ze dat belangrijk vinden,’ weet Bijl. ‘Maar je loopt wel het risico dat het een minder goed geïnformeerde stem is. Verkiezingen zijn er ook om burgers te betrekken bij politieke issues.’
Vernoemd naar de memorabele Nijmeegse oud-minister Ien Dales maakt de podcast wekelijks een aflevering over de Nijmeegse politiek. In de nieuwste aflezingen zoomt programmamaker Raymond Janssen iets uit: wat doet een gemeenteraad precies? En wat mogen kiezers van kandidaten verwachten?
Op de werkkamer van Bijl hangt een t-shirt met daarop de tekst ‘dualismedrammer’, een knipoog naar de geuzennaam van de nieuwe minister van Klimaat en Milieu Rob Jetten. Bijl kan het belang van dualisme, de scheiding tussen college en raad, niet genoeg benadrukken. ‘Duale politiek is de bevestiging dat het debat het belangrijkste is wat in een democratie behoort te gebeuren’, doceert Bijl.
Een bijzonder soort frustratie heeft Bijl voor lijstduwers. Vaak bekendere plaatsgenoten die alleen op de kandidatenlijst staan om stemmen te trekken, niet omdat ze daadwerkelijk beschikbaar zijn voor het raadswerk. ‘Je kunt toch ook prima je partij steunen zonder op de lijst te gaan staan?’
Helemaal erg wordt het voor Bijl wanneer ook hoger geplaatste kandidaten zeggen niet de raad in te willen, maar vooral wethouder willen worden. ‘Wethouders zijn bestuurders namens de hele gemeenteraad. Iemand die op een kieslijst gaat staan om wethouder te worden, maakt misbruik van die kieslijst.’
De podcast is terug te luisteren via de meeste podcast-apps. Directe links naar de uitzending zijn te vinden op de site van de makers: www.iendepodcast.nl.