Verkiezingen vragen tijd, geen snelheidswinst

De kiezer mag binnenkort stemmen met een kleiner, overzichtelijker stembiljet — tenminste, als het aan demissionair minister Hugo de Jonge ligt. In vijf gemeenten wordt tijdens de Europese verkiezingen geëxperimenteerd met een nieuw ontwerp: partijlogo’s boven, kandidatennummers onder. Geen namen. Die krijgt de kiezer apart thuisgestuurd of kan ze in het stembureau opzoeken. Handig voor het tellen, toegankelijker voor de kiezer.

Maar dat gemak heeft een prijs, zegt John Bijl, directeur van het Periklesinstituut. ‘De essentie van ons democratisch stelsel is dat wij stemmen op kandidaten. Burgers verdiepen zich nu al nauwelijks in de mensen op een kieslijst — dat wordt straks nog minder. We horen een mens te kiezen, geen nummer.’

Het nieuwe stembiljet werkt dat volgens Bijl alleen maar verder in de hand. Wie alleen een partij aanvinkt, stemt automatisch op de lijsttrekker. ‘Dat lijkt me zelfs ongrondwettelijk. Het is het zoveelste duwtje richting persoonsdemocratie.’ In de media krijgt de lijsttrekker al de meeste aandacht, maar elke gekozen politicus vertegenwoordigt zijn eigen mandaat. Dat onderscheid raakt met dit systeem verder op de achtergrond.

Bijl uitte zijn zorgen al eerder in een opinieartikel in NRC, waarin hij betoogt dat het nieuwe biljet Kamerleden en raadsleden nog anoniemer maakt dan ze al zijn.

Hij zou liever zien dat het experiment met scholierenverkiezingen wordt getest — met fictieve stemmen. En dat de stemprocedure niet wordt aangepast om logistieke redenen. ‘Ja, het tellen van grote biljetten kost tijd. Maar is dat erg? Ik vind van niet. Verkiezingen zijn het fundament van de democratie. Dat mag best een dagje langer duren.’

In een tijd waarin politieke vertegenwoordigingen juist onder druk staan, is overzichtelijkheid belangrijk — maar representatie nog belangrijker. Het nieuwe stembiljet lijkt de democratie efficiënter te willen maken. Maar wie alleen nog partijen en nummers ziet, verliest misschien uit het oog waar het echt om draait: het kiezen van mensen.

Dit stembiljet maakt parlementariërs nóg anoniemer

Het kleinere stembiljet maakt de kloof tussen politiek en burger nog groter, betoogt John Bijl in NRC.