Afsplitsingen in de raad: bedreiging of bijsturing?

In bijna de helft van de Nederlandse gemeenteraden is de afgelopen jaren een fractie bijgekomen door afsplitsing. Dat blijkt uit onderzoek van R&C. Hoogleraar Gerrit Voerman noemt het ‘geen goede ontwikkeling’: het maakt besturen lastiger en holt het functioneren van gemeenteraden uit. Maar in het radioprogramma Dit is de Dag laat bestuurskundige John Bijl een ander geluid horen: ‘Het hoort bij de democratie. En soms houden afsplitsers de rest juist scherp.’

Aanleiding voor het gesprek is de toenemende versnippering in gemeenteraden. Politici die zich losmaken van hun partij en zelfstandig doorgaan: niet zelden uit onvrede met de koers van de fractie, of omdat ze zich politiek of persoonlijk buitengesloten voelen. Volgens Voerman is het inmiddels een structureel probleem: ‘Meer fracties betekent meer spreektijd, meer werklast, meer complexiteit. In sommige gemeenten zijn al vijftien fracties actief. Dat helpt de democratie niet.’

Toch is het beeld niet zo eenduidig. Volgens Bijl is het ook een uiting van politieke emancipatie: ‘Het is een gevolg van het verdwijnen van de grote volkspartijen. Kiezers stemmen scherper, partijen zoeken naar hun rol, en raadsleden voelen de ruimte om hun principes te volgen. Dat is niet altijd een zwaktebod.’

Dat blijkt ook uit de bijdrage van Lilian Haak, raadslid in Apeldoorn. Zij splitste zich af van de VVD en begon een eigen partij. ‘Het ging wringen. Als raadslid wil je iets betekenen voor je stad. Maar binnen de fractie was daar geen ruimte voor.’ Inmiddels vormt zij samen met andere afsplitsers een nieuwe raadsfractie. ‘Eénmansfracties zijn niet werkbaar. Maar samen lukt het wel om kwaliteit te leveren.’

De discussie schuift uiteindelijk naar de vraag of het systeem moet worden aangepast. Een kiesdrempel? Minder faciliteiten voor afsplitsers? Gerrit Voerman pleit voor een soberder omgang met afsplitsers: ‘Er moet niet te veel bonus zitten op splitsen. Anders wordt het een verdienmodel.’ Maar Bijl is fel tegen: ‘Je beperkt dan het mandaat van een volksvertegenwoordiger. Zetels zijn niet van partijen, ze zijn van mensen. Gekozen zonder last.’